Κορυφαία μνημεία της μυκηναϊκής εποχής, ηλικίας 35 αιώνων, οι θολωτοί τάφοι στην επικράτεια του βασιλείου του Νέστορος στη Μεσσηνία κινδυνεύουν από την εγκατάλειψη, τη βλάστηση, την υγρασία
Ό,τι εκπροσωπούν για την Αίγυπτο οι πυραμίδες- μνημειώδεις διαστάσεις, αντοχή στον χρόνο, προηγμένη τεχνολογία, την αγωνία του ανθρώπου να χτίσει μια άφθαρτη αιώνια κατοικία και να προβάλει ένα σύμβολο επίγειας ισχύος και γοήτρου – αντιπροσωπεύουν για την Ελλάδα οι θολωτοί τάφοι της μυκηναϊκής εποχής. Είναι τα μεγαλύτερα θολωτά μνημεία του αρχαίου κόσμου, το ύψος των οποίων ξεπεράστηκε μόνο με την κατασκευή του Πάνθεον στη Ρώμη.
Είναι τάφοι αρχόντων, χτισμένοι σε ειδυλλιακές, περίοπτες θέσεις, κοντά σε μεγάλους προϊστορικούς οικισμούς που συχνά δεν έχουν ακόμα ανασκαφεί. Πολλοί από αυτούς έχουν κηρυχθεί ως προστατευόμενοι αρχαιολογικοί χώροι, δεν έχουν όμως απαλλοτριωθεί μέχρι σήμερα και κινδυνεύουν από τη βλάστηση, τη διάβρωση, τα νερά της βροχής και την εγκατάλειψη.
«Η Μεσσηνία είναι η πατρίδα του θολωτού τάφου» λέει στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής της Προϊστορικής Αρχαιολογίας Γεώργιος Σ. Κορρές, συνεχιστής του έργου του Σπυρίδωνος Μαρινάτου στη μελέτη και ανασκαφή των προϊστορικών ταφικών μνημείων.
«Εδώ βρίσκονται οι περισσότεροι αρχαιότεροι θολωτοί τάφοι όλης της Ελλάδας που χρονολογούνται από τα τέλη του 17ου αι. π.Χ. και, το σπουδαιότερο, εδώ συναντάται όλη η αλυσίδα της αρχιτεκτονικής τους εξέλιξης έως το 1200 π.Χ., οπότε έπαψε η κατασκευή των πολυτελών μνημείων».
Θολωτοί τάφοι συναντώνται όχι μόνο στις Μυκήνες, όπου βρίσκεται και το τελειότερο παράδειγμα του είδους, ο λεγόμενος Τάφος του Ατρέως, αλλά και στη Βοιωτία, τη Θεσσαλία, την Ήπειρο, την Αττική, ορισμένα νησιά των Κυκλάδων, τα Επτάνησα, τη Ρόδο.

Πώς εξηγείται η ύπαρξη τόσων πολλών και πλούσιων θολωτών τάφων στη Μεσσηνία;

«Αν ανατρέξουμε στα Ομηρικά Έπη, θα δούμε ότι απέναντι στην υπερδύναμη των Μυκηνών, η Μεσσηνία ήταν η δεύτερη σε δύναμη περιοχή της μυκηναϊκής Ελλάδας. Εξίσου εύφορη και πλούσια με το Άργος, διέθετε και πολύ μεγάλη ναυτική δύναμη. Τα ευρήματα των ανασκαφών επιβεβαιώνουν αυτή την εικόνα». Στα τυφλά
Πρόσφατες μελέτες αρχιτεκτονικές και φωτογραφικές αποτυπώσεις της κατάστασης και παθολογίας των 33 θολωτών τάφων της Μεσσηνίας δεν υπάρχουν. Σε αρκετούς, η εικόνα που υπάρχει είναι αποσπασματική και χρειάζονται πρόσθετες ανασκαφές. Έτσι, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε ομόφωνα την πρόταση για την κατάρτιση ενός προγράμματος μελετών για την «Προστασία, συντήρηση και ανάδειξη των θολωτών τάφων του Νομού Μεσσηνίας και Κακοβάτου του Νομού Ηλείας» σύμφωνα με την εισήγηση του προϊσταμένου του Τμήματος Μελετών Προϊστορικών Μνημείων της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Α. Παπαθανασόπουλου.
Οι θολωτοί τάφοι είναι κτισμένοι κατά τον εκφορικό τρόπο, από τέλεια αρμοσμένες στρώσεις πελεκητών λίθων χωρίς συνδετικό υλικό και κλείνουν με μια πλάκα, το «κλειδί». Οι μικροί δεν ξεπερνούν σε διάμετρο και ύψος τα 4-6 μ. και άλλοι φθάνουν τα 14 μ.

Τα σπουδαιότερα μνημεία

Κορυφάσιο. Εδώ βρίσκονται οι αρχαιότερες μορφές θολωτών τάφων της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο θολωτός τάφος του Οσμάναγα χρονολογείται στα τέλη του 17ου αιώνα π.Χ. και δεν είναι ορατός, λόγω της άγριας βλάστησης.

Ρούτσι. Έξω από τη Χώρα της Πύλου, οι θολωτοί τάφοι του 16ου αι., τους οποίους ανέσκαψε και κατάχωσε ο Σπυρίδων Μαρινάτος (το 1989 ανοίχθηκαν από τον Γεώργιο Σ. Κορρέ), έδωσαν το αρχαιότερο στέμμα της Ευρώπης. Σήμερα «κρύβονται» από πυκνότατη βλάστηση. Μάλθη: Εδώ βρέθηκε ο καλύτερα σωζόμενος θολωτός τάφος, από τον Σουηδό Νάταν Βαλμίν. Εξαίρεση: προστατεύεται από ξύλινο στέγαστρο.

Εγκλιανός. Δίπλα στο μεγάλο ανάκτορο μιας τεράστιας πόλης που δεν έχει ανασκαφεί ακόμη, υπάρχουν τρεις θολωτοί τάφοι, συλημένοι από την αρχαιότητα. Σ΄ έναν απ΄ αυτούς του 15ου αι. π.Χ., με διάμετρο 9 μ., είχαν ταφεί 16 νεκροί της άρχουσας τάξης, άνδρες και γυναίκες.

Βοϊδοκοιλιά. Η ιστορία όλη της Μεσσηνίας δίνει το «παρών» σ΄ αυτό τον όρμο, που διατηρεί σε μετάφραση το ομηρικό της όνομα:

Βοός νάπα. Τα ερείπια του θολωτού τάφου του Θρασυμήδους, γιου του Νέστορος, όπως αναφέρονται από τον Παυσανία που είδε το μνημείο πριν από 1.800 χρόνια, πατούν πάνω σ΄ έναν τεράστιο αρχαιότατο τύμβο όπου είναι διατεταγμένες ακτινωτά πολλές ταφές του 2200 π.Χ. Περιστεριά. Εδώ (πίσω από την Κυπαρισσία), βρίσκεται ο μεγαλύτερος θολωτός τάφος της Μεσσηνίας του 16ου αι. π.Χ. Ανήκει σε μεγάλη μυκηναϊκή πόλη που δεν έχει ανασκαφεί ακόμη και βρίσκεται σε θέση που κατοπτεύει τη θάλασσα. Ένας δεύτερος τάφος κινδυνεύει από τις ωθήσεις του εδάφους.

Η μυκηναϊκή Ελλάδα

Ανάκτορα των Μυκηναίων έχουν βρεθεί στις Μυκήνες, την Τίρυνθα, τη Μιδέα, την Πύλο (Άνω Εγκλιανός), τη Θήβα. Ο πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος, το αποχετευτικό σύστημα, οι μεγάλες αποθήκες και εργαστήρια και τα λουτρά με μπανιέρες δείχνουν έναν εξελιγμένο τρόπο ζωής.

Γραφή: Οι Μυκηναίοι έγραφαν στην ελληνική πάνω σε πήλινες πινακίδες χαράσσοντας περίπου εκατό από γραμμικά σύμβολα, που αποκρυπτογραφήθηκαν το 1956 από τον Μάικλ Βέντρις- με βάση μια πινακίδα από το ανάκτορο της Πύλου. Λέξεις όπως «μέλι», «έλαιον», «τρίποδας», «απόδοση» παραμένουν ίδιες.

Θαλασσοκράτορες: Οι Μυκηναίοι έφθασαν ώς την Ιταλία, την Ισπανία, τη Βρετανία και κατέκτησαν τη Μινωική Κρήτη. Έφερναν χρυσό από τη Μαύρη Θάλασσα, χαλκό από την Κύπρο και την Ιταλία. Ίδρυσαν αποικίες στην Κύπρο και τη Μικρά Ασία.

Αρωματικά έλαια. «Εφεύρεση» των Μυκηναίων, ήταν απαραίτητα σε μια εποχή που δεν υπήρχε σαπούνι. Έβραζαν το λάδι ελιάς με στυπτικά βότανα για να αποκτήσει απορροφητικότητα και το αρωμάτιζαν με ανθούς ρόδων, φασκομηλιάς, χένας. Τα έλαια χρησιμοποιούνταν και στην κατεργασία λινών και μάλλινων ενδυμάτων. Ήταν δε βιοτεχνικό προϊόν που εξαγόταν σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο.

Ανακάλυψη. Σε πρόσφατες ανασκαφές στη Λακωνία ήρθαν στο φως πήλινες πινακίδες (με τη λέξη «Ίσθμια»), ισχυρή ένδειξη για την εύρεση ανακτόρου στη χώρα της Ωραίας Ελένης και του Μενελάου.

Πηγή: Τα Νέα, Π. Κατημερτζή, 2/6/09