Το Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη και το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζουν την έκθεση «Γιάννης Τσαρούχης. Εικονογράφηση μίας αυτοβιογραφίας. Δεύτερο Μέρος (1910-1989)», η οποία εγκαινιάζεται την Πέμπτη 15 Δεκεμβρίου 2016 και ώρα 20:00 στο κτήριο της οδού Πειραιώς και θα διαρκέσει έως τις 26 Φεβρουαρίου 2017.
Η έκθεση πραγματοποιείται στο πλαίσιο των θεματικών παρουσιάσεων από τις συλλογές του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη, το οποίο φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη, από τον Νοέμβριο του 2012.
Η «Εικονογράφηση μιας αυτοβιογραφίας», μια παλαιά πρόταση της Νίκης Γρυπάρη, Προέδρου του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη, επιχειρεί την αποκρυπτογράφηση και την ερμηνεία της καλλιτεχνικής πορείας του δημιουργού με βασικά εργαλεία τα κείμενά του, τις αυτοβιογραφικές του σημειώσεις, τις προφορικές του διηγήσεις και βέβαια τα ίδια τα έργα του. Παρουσιάζει την ιστορία της ζωγραφικής του Γιάννη Τσαρούχη μέσα από χρονολογικές ενότητες, αναπλάθοντας το περιβάλλον που έζησε και τις επιρροές που δέχθηκε από αυτό σε όλη την καλλιτεχνική του πορεία.
Η πληθώρα του υλικού οδήγησε στην επιλογή της διοργάνωσης δύο διαδοχικών εκθέσεων, εκ των οποίων η πρώτη, που αφορούσε την περίοδο 1910-1940 και παρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη (Οκτώβριος 2013 – Ιούλιος 2014) είχε ακολουθήσει βήμα-βήμα τη ζωή του Γιάννη Τσαρούχη, από το 1910, τη χρονιά της γέννησής του, μέχρι το 1940 –τη χρονιά του πολέμου και της επιστράτευσης– που σηματοδοτεί και μια τεχνοτροπική στροφή στη ζωγραφική του.
Ταξιδεύοντας στον κόσμο του Τσαρούχη
Στο «Δεύτερο Μέρος (1940-1989)», ο επισκέπτης, ξεκινώντας από τα χρόνια της κήρυξης του πολέμου, το 1940, ακολουθεί τον Γιάννη Τσαρούχη στο Αλβανικό μέτωπο, στην Αθήνα της κατοχής και στις δύσκολες μέρες του εμφυλίου. Μέσα από τα έργα του θα περιδιαβεί τις δεκαετίες που θα ακολουθήσουν, ανακαλύπτοντας τον δρόμο που παίρνει η ζωγραφική του, τις επιρροές, τις γνωριμίες, τις συναναστροφές και τους συνεργάτες του. Θα συναντήσει πρόσωπα όπως ο Ιόλας, ο Αλέξης Μινωτής, η Μαρία Κάλλας, ο Μάνος Χατζιδάκις, η Lila de Nobili και πολλούς άλλους, σε μία περιήγηση με ξεναγό τον ίδιο τον ζωγράφο, μέσα από αποσπάσματα κειμένων του ιδίου, καθώς και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
Το ταξίδι αυτό μέσα στον κόσμο του Γιάννη Τσαρούχη θα παρουσιαστεί σε δεκαετίες:
—Δεκαετία του ’40
Τα χρόνια της Αλβανίας, οι τελευταίες μέρες του πολέμου, η επιστροφή από το μέτωπο: «Στο δρόμο στα χωριά, στο Κριεκούκι, στην Κάζα, στη Μάνδρα, κοιτούσαν οι γέροι του χωριού τ’ αυτοκίνητα και μας χειροκροτούσαν. Ένας είπε, για τα χάλια μας μάς χειροκροτάτε; Και οι γέροι απαντούσαν: «Είσαστε ήρωες, είσαστε λεβεντόπαιδα».
Τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής στην Αθήνα και η Απελευθέρωση: «Για ένα διάστημα, έπαιρνα συσσίτιο στο Αρχαιολογικό Μουσείο, στη μεγάλη αίθουσα των Μυκηνών. Εκεί μπορούσες να συναντήσεις τον Σικελιανό με τη μακριά του μαύρη πελερίνα, τη Μαρίκα Παλαίστη, τον Γιάννη Ρίτσο – που συνήθως τον συνόδευα ως το σπίτι του απ’ το Μουσείο, συζητώντας πολιτικά και θέματα σχετικά με το αρχαίο θέατρο, την όπερα ή το μπαλέτο.
Η σκληρή εποχή του εμφυλίου: «Όλα αυτά τα έργα έχουν γίνει την εποχή του εμφυλίου πολέμου που οι δρόμοι ήταν γεμάτοι στρατιώτες και έβλεπα συνεχώς κηδείες και μνημόσυνα. Έχουν γίνει με ένα πνεύμα ερωτικό. Ήθελα να κάνω μια σειρά έργων με τίτλο «Η φρίκη του πολέμου». Ασχέτως με το θέμα ήταν και μια δοκιμή να κάνω μια ζωγραφική σε άσπρο εξωτερικό τοίχο που φωτιζόταν από τον ήλιο».
«Επηρεάζομαι πάντα από αυτό που βλέπω».
—Δεκαετία του ’50
«[…] Ήθελα να ζωγραφίσω θέματα θρησκευτικά και μυθολογικά με σύγχρονες φιγούρες και σύγχρονα κοστούμια, έχοντας συναντήσει αυτά τα πρόσωπα στην ζωή, όπως έκαναν πάντοτε οι καλλιτέχνες πριν από τον 19ο αιώνα […]. Θυμάμαι μια ταινία του Τζαίημς Κάγκνεϋ που μου έδωσε την αίσθηση της αρχαιότητος ενώ παρίστανε υπόθεση σύγχρονη, γκαγκστερική. […]».
Η γνωριμία και συμφωνία του με τον Αλέξανδρο Ιόλα και η δημιουργία της μεγάλης του σύνθεσης Η ξεχασμένη φρουρά.
«Σπουδές που έκανα στην Αταλάντη, από τις οποίες βγήκαν πολλά και μεγάλα έργα, τα πιο πολλά ζωγραφισμένα με κόλλα, με θέμα τις γυναίκες από την Αταλάντη. Μου έκανε πολλήν εντύπωση ο τρόπος που χτενίζουν τα μαλλιά τους. Είναι ολόιδιος σαν τις αρχαϊκές κόρες της Ακροπόλεως, […]».
—Δεκαετία ’60
«Πήγαινα για πολλά χρόνια στην Μυτιλήνη. Έμενα συνέχεια, συχνά και έξι μήνες ακόμη, με σκοπό την επίβλεψη του κτισίματος και ό,τι άλλο αφορούσε το Μουσείο του Θεόφιλου».
Η δικτατορία και η αναχώρηση από την Ελλάδα το Σεπτέμβριο του ’67 για την Γαλλία:
«Το έργο Ο Πειραιάς από τις Τζιτζιφιές ήταν το τελευταίο τοπίο που ζωγράφισα στην Ελλάδα, πηγαίνοντας στον Πειραιά για να πάρω το καράβι για τη Μασσαλία, γιατί δεν ήξερα αν και πότε θα ξαναγυρίσω».
«Στο Παρίσι άρχισε η καριέρα μου από το άλφα».
—Δεκαετία ’70
«Στη Γαλλία έκανα μαζί με τη Λίλα ντε Νόμπιλι μια ιδιωτική σχολή σχεδίου, που τη λέγαμε «Ακαδημία», και τρεις φορές την εβδομάδα μπορούσε να πάει κανείς να σχεδιάσει. Όλα ήταν δωρεάν για τους μαθητές, αλλά πληρώναμε κάτι ως νοίκι για την αίθουσα που είχαμε και για ορισμένα μοντέλα».
«Για να μελετήσω την τεχνική της ελαιογραφίας κι ορισμένα άλλα πράγματα θέλησα να ξανακάνω τις τέσσερις εποχές με μοντέλο πάλι τον Ντομινίκ αλλά πιο αδύνατο, πιο κομψό και κάπως πιο ώριμο πια λόγω ηλικίας, πάντα όμως με μακριά μαλλιά. Το έργο προχωρούσε, όταν έλαβα μια παραγγελία για τέσσερα ταμπλώ σχετικά με τις εποχές […]. Επειδή όμως ο Ντομινίκ ήταν αδύνατο να συνεχίζει να ποζάρει γιατί σπούδαζε μαραγκός και κατά τα συνήθη ορισμένων γαλλικών σχολών επληρώνετο, αναγκάστηκα ν’ αναζητήσω αντικαταστάτη του. Μια μέρα είδα δυο παιδιά σ’ ένα ζαχαροπλαστείο να τρώνε γλυκά όρθιοι. Τους εζήτησα αν μπορούν να ποζάρουν για μια νέα σειρά των τεσσάρων εποχών και δέχτηκαν ευχαρίστως. Έκανα ωραίες σπουδές απ’ τον Αλαίν ως Θέρος και Χειμώνα, ενώ του Ρολάν έκανα μια σπουδή ως Φθινόπωρο κι ετοιμαζόμουνα να κάνω μαζί του και την Άνοιξη».
—Δεκαετία ’80
«Το ’χω πει επανειλημμένως ότι δεν επιθυμώ να γυρίζω στην καλή παλιά εποχή, αλλά το να συμμετέχει η λογική και τα μάτια, όσο χρειάζεται, σ’ αυτό το παιχνίδι που είναι η ζωγραφική, το θεωρώ απαραίτητο».
«Πολλές φορές νομίζω ότι δούλεψα καλά. Είμαι ήσυχος. Συχνά, όμως, δεν βλέπω παρά μόνο τα ελαττώματά τους και αυτό με πειράζει τόσο πολύ, ώστε νομίζω ότι πήρα λάθος δρόμο και έγινα ζωγράφος. Συμπεριφέρομαι στα έργα μου όπως ο ανακριτής σ’ ένα φταίχτη…».
Για την έκθεση
Η έκθεση, εκτός από τα έργα της συλλογής του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη, εκ των οποίων πολλά παρουσιάζονται για πρώτη φορά, εμπλουτίστηκε με ζωγραφικά έργα που παραχωρήθηκαν από την Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου, από το Αμερικάνικο Κολλέγιο Ελλάδος Pierce και από ιδιωτικές συλλογές. Την έκθεση επιμελήθηκε η Πρόεδρος του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη, Νίκη Γρυπάρη και τη σχεδίασε η σκηνογράφος, Λίλη Πεζανού.
Τα αποσπάσματα των κειμένων του Γιάννη Τσαρούχη που συνοδεύουν την έκθεση, προέρχονται από τις εκδόσεις: Γιάννης Τσαρούχης, Ως στρουθίον μονάζον επί δώματος, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1987. Γιάννης Τσαρούχης, Λίθον ον απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1989. Γιάννης Τσαρούχης, Εγώ ειμί πτωχός και πένης, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1989. Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989). Ζωγραφική, επιμ. Νίκη Γρυπάρη, Αθήνα, Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη, 1990. Γιάννης Τσαρούχης, Μάτην ωνείδισαν την ψυχήν μου, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1992. Αγαπητέ μου Γιάννη… Τρία Γράμματα: Γιάννης Μόραλης, Γιάννης Τσαρούχης, Εκδόσεις Ίκαρος, 1997. Μάνος Χατζιδάκις, Ο καθρέφτης και το μαχαίρι, Ίκαρος, 1999.
Εκπαιδευτικά προγράμματα και ξεναγήσεις
Στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονται σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και οργανώνονται σε ομάδες των 40 περίπου ατόμων. Στόχο έχουν τη βιωματική προσέγγιση της ζωής και της ζωγραφικής του Γιάννη Τσαρούχη μέσα από διαρκή διάλογο, θεατρικά παιχνίδια και εικαστικές δραστηριότητες, που ζωντανεύουν τις ξεναγήσεις.
Τα προγράμματα θα ξεκινήσουν από τις 16 Δεκεμβρίου 2017, και θα πραγματοποιούνται κάθε Τετάρτη, Πέμπτη και Παρασκευή, με κόστος συμμετοχής €2 ανά άτομο. Δήλωση συμμετοχών στο Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη, στα τηλέφωνα 210 8062636-7, από Δευτέρα έως Παρασκευή 9:00-14:00.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης θα οργανώνονται, επίσης, εποχιακές δράσεις για μεμονωμένα παιδιά.
Παράλληλα, έχουν προγραμματιστεί ξεναγήσεις για το ευρύ κοινό, οι οποίες θα πραγματοποιηθούν από τη Νίκη Γρυπάρη επιμελήτρια της έκθεσης και Πρόεδρο του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη, καθώς και από ξεχωριστούς καλεσμένους, τα ονόματα των οποίων θα ανακοινωθούν σύντομα.
Οι ημερομηνίες των ξεναγήσεων είναι οι εξής:
Δεκέμβριος 2016: Πέμπτη 22 Δεκεμβρίου (16:00–17:00) / Πέμπτη 29 Δεκεμβρίου (16:00–17:00).
Ιανουάριος 2017: Πέμπτη 5 Ιανουαρίου (16:00–17:00), Σάββατο 14 Ιανουαρίου (15:00 – 16:00), Κυριακή 15 Ιανουαρίου (15:00 – 16:00), Παρασκευή 20 Ιανουαρίου (16:00 – 17:00), Σάββατο 21 Ιανουαρίου (15:00 – 16:00), Κυριακή 22 Ιανουαρίου (15:00 – 16:00), Σάββατο 28 Ιανουαρίου (15:00 – 16:00), Κυριακή 29 Ιανουαρίου (15:00 – 16:00).
