Τα νεότερα στοιχεία για τους μυκηναϊκούς τάφους που έχουν εντοπιστεί στη θέση «Λογκάς» στην Ελάτη Κοζάνης θα παρουσιάσει η αρχαιολόγος Γεωργία Καραμήτρου-Μεντεσίδη την Πέμπτη 3 Μαρτίου 2016, και ώρα 13.00, στην Αίθουσα Τελετών του παλαιού κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, στο πλαίσιο του Συνεδρίου για το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη.
Όπως αναφέρει σχετικά η κα Καραμήτρου-Μεντεσίδη: «Η μυκηναϊκή παρουσία στον Νομό Κοζάνης και ιδιαίτερα στο μέσο ρου του Αλιάκμονα και στην Αιανή έχει διαπιστωθεί ήδη από τη δεκαετία του 1980. Το 1988 σε τομή 2×2 μ. στη βασιλική νεκρόπολη της θέσης «Λειβάδια» Αιανής αποκαλύψαμε όστρακα 80 περίπου αγγείων με αμαυρόχρωμη διακόσμηση, καθώς και 10 μυκηναϊκών. Στη συνέχεια και έως το 2008-9 ολοκληρώσαμε την έρευνα οικιστικών καταλοίπων και νεκροταφείου 41 ταφών της Ύστερης Εποχής του Χαλκού με πλήθος μυκηναϊκών ευρημάτων. Πολύ γρήγορα αυξήθηκε ο αριθμός των θέσεων, ανήλθε στις 28, με μυκηναϊκά ευρήματα προερχόμενα είτε από τάφους είτε από οικιστικά κατάλοιπα.
»Στην Ελάτη είναι γνωστός, πλέον, ο τεράστιος αρχαιολογικός χώρος στη θέση «Λογκάς», ο οποίος εκτεινόταν σε 455 στρέμματα, δεξιά του ρου του Αλιάκμονα, αλλά μας δόθηκε η δυνατότητα ανασκαφής λίγων στρεμμάτων, συνολικά μόλις 12.550 τ.μ. σε διάρκεια 18 μηνών και ενώ σήμερα βρίσκεται εντός του τεχνητού φράγματος Ιλαρίωνα της ΔΕΗ ΑΕ. Παράλληλα και κατά μήκος της ροής του ποταμού, στον άξονα περίπου βορρά-νότου, διαπιστώσαμε το εύρος του νεκροταφείου σε έκταση δεκάδων στρεμμάτων, αφού από δοκιμαστικές τομές το εντοπίσαμε σε 47 στρέμματα (ίσως ήταν και μεγαλύτερο) και προλάβαμε την ανασκαφή σε πέντε στρέμματα περίπου. Μόλις τα έτη 2011, 2012 και μετά από δοκιμαστικές τομές χαμηλά προς το ποτάμι και σε απόσταση 520 μ. από τα οικιστικά κατάλοιπα του επικλινούς των λόφων στα ανατολικά, ερευνήσαμε 231 περιβόλους με 362 ταφές σε σύνολο 432 ταφών με ένταξη στην ΠΕΧ-ΜΕΧ, πλην τεσσάρων κλασικών-ελληνιστικών χρόνων. Το νεκροταφείο αποδείχθηκε ενιαίο και στο νότιο άκρο της λεκάνης που απέχει 403 μ. εντοπίσαμε άλλες 54 ταφές, εκ των οποίων οι 31 εντάσσονταν στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού, λίγες μεταγενέστερα και στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου.
»Οι ταφές ήταν κιβωτιόσχημες από λίθινες πλάκες, ήταν ασύλητες και περιείχαν κοσμήματα και πήλινα αγγεία, εκτός από επτά ακτέριστες. Στα 47 πήλινα αγγεία πιο προσφιλή είναι το κύπελλο, η πρόχους, ο αμφορέας αλλά και η μυκηναϊκή υψίποδη κύλικα, σχήμα συχνό πλέον στην περιοχή, αφού έχει εντοπιστεί και σε άλλες παραποτάμιες θέσεις. Επτά ταφές περιείχαν σε σύνολο δώδεκα κύλικες, μάλιστα τρεις έφεραν μόνο μυκηναϊκές κύλικες και δύο έφεραν και άλλο ένα μυκηναϊκό αγγείο.
»Στους Νομούς Κοζάνης και Γρεβενών έχουν εντοπιστεί άλλες οκτώ κύλικες (ακέραιες και κομμάτια) με ένταξη στην ΥΕ ΙΙΙΓ, ενώ στη νεκρόπολη Κοζάνης είχαν βρεθεί όστρακα δύο πρωιμότερων, και βέβαια στην Αιανή τρεις με ένταξη στην ΥΕ ΙΙΙΑ και στην Άνω Κώμη όστρακα περισσότερων και όμοια ένταξη».
Οι κύλικες της Ελάτης
Από τα δεδομένα που υπάρχουν «συνάγεται ότι κύλικες, αγγείο αποκλειστικά του μυκηναϊκού ρεπερτορίου, έχουν εντοπιστεί σε αρκετές θέσεις τα τελευταία χρόνια, ενώ κάποια δείγματα είναι γνωστά από παλαιά» καταλήγει η κα Καραμήτρου-Μεντεσίδη. «Οι κύλικες της Ελάτης, όλες υψίποδες με εξαίρεση μία, είναι τροχήλατες και χειροποίητες και ανήκουν στον τύπο της κύλικας με κωνικό σώμα. Ωστόσο, υπάρχει ποικιλία στο μέγεθος, στη διακόσμηση, ακόμη και κάποιες παραλλαγές στο σχήμα, μολονότι εντάσσονται στην ΥΕ ΙΙΙΓ περίοδο και δεν απέχουν μεταξύ τους χρονολογικά. Ως προς το σώμα μοιάζουν με δείγματα της Ηπείρου, ενώ το χαρακτηριστικό των πλαστικών δακτυλίων στα πόδι είναι γνωστό από τη Δυτική Ελλάδα και συγκεκριμένα από δείγματα της Κεφαλληνίας και της Ιθάκης, του Εξαλόφου και Φήκης Τρικάλων, τις οποίες οι μελετητές αποδίδουν σε διείσδυση μυκηναϊκού πολιτισμού από την Ήπειρο και επικοινωνία τόσο με την Ήπειρο όσο και τα Ιόνια νησιά.
»Οι κύλικες της Ελάτης φέρουν πλούσια διακόσμηση με σχετική ποικιλία μοτίβων, σπάνια σε κύλικες άλλης περιοχής. Τα κοσμήματα, όπως η τρέχουσα σπείρα, ομόκεντροι κύκλοι, ιχθυάκανθα, ακόμη και οριζόντιες τεθλασμένες δεν συναντώνται συχνά σε κύλικες της ίδιας εποχής άλλων περιοχών, όπως λόγου χάρη της Ηπείρου.
»Η εξέταση με σύγκριση δειγμάτων κυλίκων από γειτονικές περιοχές –ιδιαίτερα από τη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τα Ιόνια νησιά– καταδεικνύει ομοιότητες και διαφορές. Θεωρούμε δεδομένες τις επιρροές, αλλά δεν μπορούμε να αποκλείουμε και την ανάπτυξη μιας τοπικής παραγωγής. Η άποψή μας, ότι αποτελούν προϊόντα τοπικής παραγωγής και μάλιστα διαφορετικών κέντρων-τόπων, στηρίζεται στο γεγονός αφενός ότι κανένα δείγμα δεν είναι πανομοιότυπο με ένα άλλο, ούτε στο σχήμα ούτε στη διακόσμηση, και αφετέρου στην καλή έως άριστη –ανεξίτηλη θα λέγαμε– γραπτή διακόσμηση ορισμένων, η οποία δεν παρατηρείται στα δείγματα της Δυτικής Θεσσαλίας και της Ηπείρου.
»Οι κύλικες και τα υπόλοιπα μυκηναϊκά αγγεία αποτελούν αντικείμενα πολιτιστικών ανταλλαγών, επικοινωνίας αλλά και μετακινήσεων πληθυσμών, φορέων αντίστοιχων αγαθών. Παράγονται σε μικρά τοπικά εργαστήρια, είναι χρήσιμα για κάθε νοικοκυριό και ως αγαπημένο ποτήρι θεωρείται αναγκαίο να συνοδεύσουν τον κάτοχο στην άλλη ζωή, ακόμη και αν λείπει κάποια λαβή ή και το πόδι. Σχετικά με τη χρήση των κυλίκων εν ζωή, είναι προφανές ότι εντάσσονται στα επιτραπέζια αγγεία πόσης κρασιού ή νερού, ακόμη και γάλατος, τα οποία μαζί με άλλα σχήματα προτιμώνται και διαδίδονται στη βόρεια Ελλάδα κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού» καταλήγει η αρχαιολόγος.
