Κροκεάτης λίθος σε βάση αγάλματος στο Palazzo Pitti ( Φλωρεντία )

Ο Κροκεάτης λίθος γεωλογικά χαρακτηρίζεται ως σκουροπράσινος πορφυρίτης, διάστικτος από ανοιχτόχρωμους ορθογώνιους κρυστάλλους. Είναι τα ψηφιά κατά τους αρχαίους «κρόκες», δηλαδή τα μικρά θαλασσινά χαλίκια, που έδωσαν το όνομα Κροκεαί και Κροκεάτης, το νεότερο τοπωνύμιο της περιοχής όπου βρίσκεται το πέτρωμα. Το σημαντικό όμως είναι, ότι κοιτάσματα Κροκεάτη λίθου υπάρχουν μόνο στην περιοχή των Κροκεών, από το σημερινό χωριό μέχρι τη Στεφανιά στη θέση Ψηφί, όπου και τα αρχαία λατομεία.
Το ηφαιστειακό πέτρωμα που μοιάζει με ψηφιδωτό και παρά το ότι είναι πολύ δύσκολο να κατεργασθεί, ήταν περιζήτητος από τους Μυκηναίους για λουτρά, αγγεία, σφραγίδες. Χρησιμοποιήθηκε στα προϊστορικά χρόνια κυρίως για τη δημιουργία περίτεχνων αγγείων (κούπες, βάζα) και δακτυλιόλιθων (δακτυλόπετρες) με κομψές παραστάσεις, συνήθως ζώων. Στα ρωμαϊκά χρόνια εξορυσσόταν πρώτιστα για οικοδομικό υλικό. Το χρησιμοποιούσαν σε πολυτελείς κατασκευές και ιδίως στα λουτρά τους, που ήταν απαραίτητο εξάρτημα κάθε μεγάλης οικίας ή πόλεως όταν ήταν δημόσια. Κομμάτια του πετρώματος συναντάμε και στο Βατικανό.
Ο κροκεάτης λίθος αν και αρκετά δυσκατέργαστος χρησιμοποιούταν κατά την αρχαιότητα για την κατασκευή αγγείων και σφραγίδων και για την διακόσμηση κτιρίων, λουτρών και τάφων. Αντικείμενα από κροκεάτη λίθο βρέθηκαν στην ακρόπολη των Μυκηνών και στις ανασκαφές στο παλάτι του Βασιλιά Μίνωα στην Κνωσό της Κρήτης. Επίσης, επιλέχθηκε για την διακόσμηση του απλού τάφου των τριακοσίων Σπαρτιατών στις Θερμοπύλες. Ο σημερινός επισκέπτης στη Ρώμη θα μπορέσει εύκολα να διακρίνει κροκεάτη λίθο σε καλλιτεχνικούς διακοσμητικούς πίνακες στο Αρχαιολογικό Μουσείο Palazzo Massimo στις βασιλικές του Αγίου Πέτρου και της Παναγίας Maggiore και σε άλλα αρχαία πολυτελή κτίρια.
Γιάννης Πίκουλας (Καθηγητής Λυκείου Κροκεών), Απόσπασμα Κροκεάτικης, Εφημερίδας Οι Διόσκουροι