Ένα από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα οχυρωματικής κατοικίας στη βορειοδυτική Ελλάδα, μοναδικό στην περιοχή της Θεσπρωτίας, η Κούλια της Παραμυθιάς, είναι πλέον επισκέψιμη για το κοινό.

Η άλλοτε κατοικία-οχυρό, ύστερα από 40 και πλέον χρόνια, απέκτησε πνοή και φιλοξενεί τη μόνιμη φωτογραφική έκθεση με θέμα «Η μνημειακή κληρονομιά της Θεσπρωτίας, από τους βυζαντινούς χρόνους μέχρι την ύστερη Τουρκοκρατία», την οποία διοργάνωσε η 8η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και περιλαμβάνει την παρουσίαση άλλων κατοικιών-οχυρών ανά την Ελλάδα.

Η «Κούλια», που στέκει σε περίοπτη θέση στον αστικό ιστό, στους πρόποδες του κάστρου, απαλλοτριώθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού το 1995.

Η αναστήλωσή της χρηματοδοτήθηκε σε πρώτη φάση από το Γ’ ΚΠΣ, ενώ οι εργασίες στον περιβάλλοντα χώρο ολοκληρώθηκαν πρόσφατα με τη συμβολή του δήμου Σουλίου. Η οχυρωματική κατοικία είναι γνωστή ως Κούλια των Μπονολάτων και χρονολογείται στα τέλη του 18ου αιώνα με αρχές του 19ου.

Ένας ανηφορικός και στενός δρόμος ανάμεσα στις γειτονιές της Παραμυθιάς οδηγεί στο επιβλητικό πυργόσπιτο. Αντικρίζοντας το μνημείο, η φαντασία του επισκέπτη γεννά ιστορίες περασμένων εποχών.

Η προϊσταμένη της 8ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Βαρβάρα Παπαδοπούλου, μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, για την ιστορία της οχυρωματικής κατοικίας:

Η Κούλια, για λόγους ασφαλείας, είναι κτισμένη σε σημείο αμφιθεατρικό, ώστε οι ιδιοκτήτες της να έχουν τη δυνατότητα ελέγχου του κάμπου της Παραμυθιάς και της γύρω περιοχής.

Το πέτρινο σπίτι-οχυρό έχει 5 ορόφους, ύψος 26 μέτρα, οροφή θολωτή που καλύπτεται από τετράρριχτη στέγη, ενώ οι εξωτερικές του διαστάσεις είναι 7,80×7,67 μ. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στην πίσω πλευρά του 2ου ορόφου, όπου άλλοτε υπήρχε ξύλινη ανασυρόμενη σκάλα. Στο ισόγειο, υπάρχει μία μικρή πόρτα που οδηγεί στην αυλή. Οι όροφοι μεταξύ τους επικοινωνούν με ξύλινες σκάλες. Στον 2ο και τον 3ο όροφο υπάρχουν τζάκια. Ήταν τα σημεία όπου περνούσαν τον περισσότερο χρόνο τους τα μέλη της οικογένειας.

Στο ισόγειο και τον 1ο όροφο δεν υπάρχουν παράθυρα, αλλά πολεμίστρες, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους ορόφους, όπου υπάρχουν ανοίγματα διαφόρων διαστάσεων. Για την ενίσχυση της άμυνας του πύργου, σε μία πλευρά του 4ου ορόφου υπάρχουν τρύπες, από τις οποίες οι ιδιοκτήτες έριχναν καυτό λάδι όταν δέχονταν επίθεση. Εντυπωσιακή είναι η τοιχοποιία του μνημείου. Στο εσωτερικό του υπάρχουν ίχνη χρώματος και γι’ αυτό εκτιμάται ότι υπήρχε ζωγραφιστός διάκοσμος.

Πρόκειται για πυργόσπιτο, του οποίου η διάταξη και η αρχιτεκτονική είναι ανάλογες με εκείνες των οχυρών κατοικιών, που κτίστηκαν στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και συναντώνται στην Ήπειρο και την Αλβανία. Ωστόσο, πύργοι-κατοικίες συναντώνται από τη βυζαντινή εποχή έως και τον 19ο αιώνα σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας, όπως στη Θεσσαλία και την Πελοπόννησο, αλλά και σε πολλά μέρη των Βαλκανίων. Τη μορφή τους επέβαλαν λόγοι αμυντικοί, καθώς προσέφεραν ασφάλεια στους άρχοντες και τους γαιοκτήμονες σε περιπτώσεις επιθέσεων.

Όπως εξηγεί η κα Παπαδοπούλου, ο επισκέπτης της Κούλιας θα κάνει ένα μικρό ταξίδι στο παρελθόν για να γνωρίσει τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία της Θεσπρωτίας. Το Ιόνιο Πέλαγος κατέστησε την περιοχή σημαντική στις συγκεκριμένες χρονικές περιόδους. Πολλά δε από αυτά τα μνημεία που παρουσιάζονται στην έκθεση βρίσκονται σε αρχαίες θέσεις, γεγονός που υποδηλώνει τη διαχρονική κατοίκηση στη Θεσπρωτία.

Το μνημείο είναι επισκέψιμο για το κοινό δύο φορές την εβδομάδα, κάθε Τρίτη και Σάββατο.