Π.Σ. Δέλτα, Ρωμιοπούλες, τρεις τόμοι, επιμ.: Αλέκος Π. Ζάννας, Εκδόσεις Ερμής, Αθήνα 2014, 1.400 σελ. (3 τόμοι).
ISBN: 978-960-320-220-2
Οι Ρωμιοπούλες, που κυκλοφορούν για πρώτη φορά από τις Εκδόσεις Ερμής, είναι το μόνο μυθιστόρημα της Π.Σ. Δέλτα που δεν απευθύνεται σε παιδιά. Η δημοσίευσή του, 75 χρόνια μετά το τέλος της συγγραφής του, σηματοδοτεί και το τέλος της παρουσίασης των κειμένων της Δέλτα που βρέθηκαν στο αρχείο της και αποτελούν αυτοτελή αυτοβιογραφικά κείμενα.
Το έργο αρχίζει να γράφεται το 1926, ίσως και νωρίτερα, και ολοκληρώνεται τον Δεκέμβριο του 1939. Αποτελεί μία τριλογία 1.769 δακτυλόγραφων ή 1.400 περίπου τυπωμένων σελίδων. Τα τρία μέρη έχουν τους τίτλους Ξύπνημα, Λάβρα και Σούρουπο.
Η δράση της τριλογίας ξεκινά τον Ιανουάριο του 1895 και τελειώνει τον Νοέμβριο του 1920. Τα ιστορικά γεγονότα που σημαδεύουν τις ακραίες αυτές ημερομηνίες είναι η πτώση του Χ. Τρικούπη και η πτώση του Ελ. Βενιζέλου αντίστοιχα. Η κεντρική ηρωίδα, η Δέσποινα Κρινά-Δαπέργολα ταυτίζεται με την Π.Σ. Δέλτα. Πολλοί από τους ήρωες ή τα γεγονότα του μυθιστορήματος αντιστοιχούν σε τα πραγματικά πρόσωπα ή γεγονότα που βρίσκουμε στη ζωή της Δέλτα. Οι τόποι της δράσης έχουν αλλάξει: η Αλεξάνδρεια έχει αντικατασταθεί από την Αθήνα, η Φρανκφούρτη από τη Βομβάη.
Η Δέλτα θεωρεί το έργο της τελειωμένο τον Δεκέμβριο του 1939. Σημειώνει στο ημερολόγιό της στις 13 Μαρτίου 1940: «Όταν τελείωσα “το έργο” μου, κατέθεσα τα όπλα, είπα πως μπορώ πια να πεθάνω αρκεί να το δημοσιεύσουν τα παιδιά μου, σαν ελευθερωθούν οι Ελληνικές ψυχές και συνειδήσεις. Αυτά τον περασμένο Δεκέμβριο. Τώρα θέλω να δω την ελευθερία αυτή, ψυχών και συνειδήσεων. Μα θα την δω άραγε;»
Η αναφορά στις σκλαβωμένες ψυχές και συνειδήσεις αναφέρεται στην δικτατορία του Μεταξά. Ακολούθησε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και ο ελληνικός εμφύλιος. Το μυθιστόρημα έμεινε αδημοσίευτο όλα αυτά τα χρόνια. Η δημοσίευση των διαφόρων Αναμνήσεων που προηγήθηκε μας έδωσε τα απαραίτητα βιογραφικά στοιχεία της Δέλτα, ώστε οι Ρωμιοπούλες να μπορούν να ιδωθούν ως ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, φωτισμένο μέσα από την αφήγηση της ζωής της που μας έχει αφήσει.
Η δράση του πρώτου μέρους (Το Ξύπνημα) ξεκινά τον Ιανουάριο του 1895 με την ηρωίδα να είναι 19 ετών και τελειώνει τον Νοέμβριο του 1896 με την ενηλικίωση και το γάμο της. Ακολουθεί σε σχεδόν κατά γράμμα το απομνημόνευμα της Π.Σ. Δέλτα που εκδόθηκε το 1990 με τίτλο Αναμνήσεις 1899.
Με τον πρώτο αυτό τόμο η Δέλτα σκιαγραφεί τα πρόσωπα και τους χαρακτήρες της που θα συνεχίσουν τη δράση τους και στους επόμενους τόμους.
Στον δεύτερο τόμο (Λάβρα) η Δέλτα ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό τις Αναμνήσεις 1921 και τις Αναμνήσεις 1940. Η δράση ξεκινά τον Ιούνιο του 1907 και τελειώνει τον Οκτώβριο του 1910. Το πρόσωπο που κυριαρχεί είναι ο ανολοκλήρωτος έρωτας της ηρωίδας, ο Βάσος Γάβρας, μια πιο ηρωική και εξιδανικευμένη μορφή του Ίωνα Δραγούμη.
Σε αντίθεση με τους δύο προηγούμενους, ο τρίτος και τελευταίος τόμος (Σούρουπο) δεν ακολουθεί τη ζωή της ηρωίδας μόνο στην προσωπική της ζωή. Περιέχει στοιχεία και γεγονότα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής της Ελλάδας στην οποία κυριαρχεί η μορφή του Βενιζέλου και ο Διχασμός. Η δράση ξεκινά τον Ιανουάριο του 1914 και τελειώνει τον Νοέμβριο του 1920 με την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές. Η άλλη κυρίαρχη μορφή είναι για μία ακόμη φορά ο Βάσος Γάβρας. Η ένταξή του στο αντιβενιζελικό στρατόπεδο με την ηρωίδα να βρίσκεται στο πλευρό του Βενιζέλου ακολουθεί την αντίστοιχη πορεία του Δραγούμη και της Δέλτα.
Τα δάνεια από τα αυτοβιογραφικά κείμενα της Δέλτα είναι σαφώς λιγότερα. Υπάρχουν επίσης αναφορές που βρίσκουμε στα «πολιτικά» της κείμενα.
Σε γενικές γραμμές οι Ρωμιοπούλες διατρέχουν την προσωπική ιστορία της Π.Σ. Δέλτα. Ανεξάρτητα από τις μυθιστορηματικές προσθήκες, η προσωπική της ιστορία, όπως μας την έχει καταθέσει με τις Αναμνήσεις και τα προσωπικά της ημερολόγια που γράφει από το 1899 ως το θάνατό της, εμφανίζεται ξεκάθαρα. Με τον τρόπο αυτό θέλει να καταθέσει την προσωπική της ιστορία στο ευρύ κοινό με μυθιστορηματική μορφή. Οι διάφορες Αναμνήσεις αποτελούν την πρώτη ύλη του μυθιστορήματος που δίνεται στο ευρύ κοινό με καθυστέρηση 75 χρόνων.
Με τις Ρωμιοπούλες, η Δέλτα μας δίνει ένα συναρπαστικό αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα-ποταμό (roman-fleuve), από τα λίγα που γράφονται στο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα στη χώρα μας.
Η Δέλτα επικεντρώνει τη συγγραφή των αναμνήσεών της στην περίοδο της σχέσης της με τον Δραγούμη. Αυτοβιογραφικά της κείμενα για την περίοδο μετά τη δολοφονία του τελευταίου, το 1920, υπάρχουν λίγα. Ακόμη και τα ημερολόγιά της που σώζονται (τα γραμμένα μετά το 1916, τα παλιότερα έχουν καταστραφεί στα «Νοεμβριανά») είναι σε μεγάλο βαθμό γεμάτα με αναπολήσεις και αναμνήσεις για τον Ίωνα. Η εμμονή της για τη σχέση αυτή την κατατρέχει για το υπόλοιπο της ζωής της. Το μυθιστόρημα αυτό μπορεί να θεωρηθεί μια κατάθεση της προσωπικής της ιστορίας στο κοινό.
Στα «ιστορικά» της βιβλία για παιδιά, αλλά και στα πολιτικά της κείμενα, η Πηνελόπη Δέλτα μας έχει δείξει ότι ξέρει να χρησιμοποιεί την ιστορία και να την ενσωματώνει στα μυθιστορήματά της. Η διαπίστωση αυτή ισχύει και για τις Ρωμιοπούλες, κυρίως για το τρίτο μέρος (Σούρουπο). Στην περίπτωση αυτή, η Δέλτα αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα που έζησε η ίδια ή είχε ενημέρωση από πρώτο χέρι για τα τεκταινόμενα.
Το Πολιτικό Ημερολόγιο, τα κείμενά της για τον Βενιζέλο και την εποχή του, καθώς και οι διάφορες μαρτυρίες που έχει συλλέξει χρησιμοποιούνται παράλληλα με την τεκμηρίωση των γεγονότων μέσα από δημοσιεύματα του τύπου για να δώσει την ιστορική διάσταση στο κείμενό της. Οι πληροφορίες και οι παραπομπές είναι ακριβείς και η «Βενιζελική» Δέλτα μας δίνει την ερμηνεία της μέσα από την επιλογή των γεγονότων που έχει αποφασίσει να μας διηγηθεί.
