Ένα βιβλίο-οδηγός του Μουσείου της Ακρόπολης; Όχι ακριβώς. Ο καθηγητής Αρχαιολογίας Πάνος Βαλαβάνης, συγγραφέας του βιβλίου «Η Ακρόπολη μέσα από το Μουσείο της» περιγράφει με τον αστείρευτο και μοναδικό τρόπο του το σκεπτικό που υπάρχει πίσω από το νέο του πόνημα:

«Το βιβλίο αυτό προσπαθεί να δει τα μνημεία της Ακρόπολης μέσα από μια επιστημονική προσέγγιση. Απαντάει δηλαδή στο γιατί. Γιατί φτιάχτηκαν τότε κι όχι άλλη εποχή; Γιατί κατασκευάστηκαν έτσι και όχι αλλιώς; Τι οδήγησε εκείνους που έκαναν τις συγκεκριμένες επιλογές, καλλιτεχνικές ή πολιτικές;» εξήγησε στους δημοσιογράφους, που παραβρέθηκαν στην παρουσίαση του βιβλίου, μια ακόμη εξαιρετική έκδοση του οίκου «Καπόν».

Στις σελίδες του, ο αναγνώστης δεν αναγνωρίζει μόνο τα έργα τέχνης που εκτίθενται στο Μουσείο της Ακρόπολης, αλλά και την προσπάθεια ανασύνθεσης της ιστορίας του Ιερού Βράχου. «Είναι πέρα από ένας οδηγός μουσείου», δηλώνει ο καθηγητής για το βιβλίο, που αν και ακολουθεί την πορεία του επισκέπτη μέσα στο Μουσείο, είναι γραμμένο έτσι ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να το απολαύσει και αυτόνομα. Σε αυτό βοηθάει σημαντικά η πλούσια εικονογράφηση του βιβλίου, με σχέδια και αναπαραστάσεις, που δίνουν τη δυνατότητα να γίνουν κατανοητά τα αποσπασματικά έργα, το καθένα στο πλαίσιό του.

«Τα μνημεία πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε με όρους παρόντος. Δηλαδή, ένας σημαντικός πολιτικός, όπως ο Περικλής ή μια πολιτεία, όπως το αθηναϊκό κράτος, αποφασίζει από τις δημόσιες δαπάνες να επενδύσει τεράστια ποσά για να φτιάξει με συγκεκριμένο τρόπο και με συγκεκριμένες “εικόνες” ναούς, όπως ο Παρθενώνας. Αυτό το κάνει επειδή θέλει να πετύχει συγκεκριμένα αποτελέσματα: Να πάρει πίσω όχι χρήμα, αλλά “άυλο” κεφάλαιο, δηλαδή να κερδίσει σε κύρος, φήμη, δύναμη και έτσι να διεκδικήσει την πανελλήνια ηγεμονία», αναφέρει ο κ. Βαλαβάνης, περιγράφοντας το ιστορικό πλαίσιο πίσω από τα λαμπερά μνημεία της Ακρόπολης, όταν μετά τους Περσικούς Πολέμους αλλάζουν τα γεωπολιτικά δεδομένα στην Ελλάδα και η ισχυρή πλέον Αθήνα προσπαθεί να διεκδικήσει την ηγεμονία από τη Σπάρτη.

«Σήμερα κάθε σύστημα εξουσίας έχει τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για να περάσει τα μηνύματά του και να διαμορφώσει αυτό που λέμε “εθνική” συνείδηση. Στην αρχαιότητα, ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτή η διαδικασία ήταν μέσα από τις “εικόνες”, εν προκειμένω τα αετώματα, τις ζωφόρους και τις μετόπες, που στήνονταν πάνω στα μεγάλα δημόσια μνημεία, στα μεγάλα ιερά και στις αγορές των πόλεων. Δηλαδή, στους χώρους προβολής της “εθνικής” ιδεολογίας κάθε πόλης», συνεχίζει.

Υπήρχαν λιοντάρια στην Αττική τον 6ο αι. π.Χ.; Ο κ. Βαλαβάνης λέει πως ναι, ωστόσο οι περίφημες απεικονίσεις στον αρχαϊκό Παρθενώνα (τμήματά τους εκτίθενται στο Μουσείο της Ακρόπολης), όπου λιοντάρια κατασπαράζουν ταύρους, μάλλον δεν προέρχονται από τα ζωντανά τους πρότυπα. «Πρόκειται για αντιγραφή ανατολικών προτύπων», λέει και εξηγεί περαιτέρω το νόημα των συγκεκριμένων απεικονίσεων: «Τα λιοντάρια και γενικά τα θηρία είναι η εικόνα της ισχύος. Κατασκευάζονται την εποχή των αριστοκρατών, τότε που οι ισχυρές κοινωνικές τάξεις στην Αθήνα είτε αντιμάχονται μεταξύ τους είτε προσπαθούν να ελέγξουν τους υπόλοιπους. Πιστεύω ότι μέσα από αυτή την εικόνα του ισχυρού, που καταβάλλει κάποιο άλλο λιγότερο ισχυρό ή αδύναμο, αντανακλώνται αυτές οι κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις στην Αθήνα στο α’ μισό του 6ου αι.».

Σιγά-σιγά η ελληνική τέχνη εξανθρωπίζεται. Τα θηρία μειώνονται, τα ζώα και τα φυτά αποκτούν διακοσμητικό χαρακτήρα, ενώ πρωτεύον στοιχείο γίνονται οι άνθρωποι. «Δεν είναι τυχαίο ότι προχωρούμε και σε πιο δημοκρατικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης», επισημαίνει.

Τότε έρχεται ο Φειδίας, ο μεγάλος καλλιτέχνης και καινοτόμος. «Η επιλογή να γίνει ο Παρθενώνας τόσο φαρδύς ναός είναι τεράστια καινοτομία και οφείλεται στον Φειδία. Ήθελε να τοποθετήσει εκεί την Αθηνά Παρθένο, το μεγάλο χρυσελεφάντινο άγαλμα. Πείθει λοιπόν τον Ικτίνο και έτσι φτιάχτηκε ο Παρθενώνας οκτάστυλος και όχι εξάστυλος, όπως γίνονταν τότε όλοι οι ναοί. Τέτοιου είδους ερμηνείες δίνονται μέσα στο βιβλίο για να εξηγήσουν πού οφείλονται αυτές οι καλλιτεχνικές μορφές», παρατηρεί μεταξύ πολλών άλλων ο πανεπιστημιακός καθηγητής, που μελετά και διδάσκει την Ακρόπολη για περισσότερο από 30 χρόνια.