Σε ένα ταξίδι μέσα στο χώρο και το χρόνο προσκαλεί τους επισκέπτες η έκθεση «Les mots et les monnaies, de la Grèce ancienne à Byzance» («Λέξεις και Νομίσματα: Από την Αρχαία Ελλάδα στο Βυζάντιο») που διοργανώνει το Ίδρυμα Martin Bodmer της Γενεύης σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη και είναι εμπλουτισμένη με υλικό από τη Νομισματική Συλλογή του ΚΙΚΠΕ (Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Κέντρου) με τη μορφή δανείου στο Μουσείο Μπενάκη.
Τα νομίσματα που εκτίθενται απεικονίζουν είκοσι αιώνες ιστορίας, καλύπτοντας την περίοδο από τον 5ο αιώνα π.Χ. έως τον 15ο αιώνα μ.Χ. – από την «ανακάλυψη» της δημοκατίας στην Ελλάδα, έως τη δόξα και την πτώση του Βυζαντίου.
Στόχος της έκθεσης είναι να αναδείξει και να συσχετίσει ιστορίες και μηνύματα μέσα από κείμενα και νομίσματα. Αυτά εξετάζονται μέσα από την κατανόηση της αλληλεπίδρασης και συσχέτισης του ρόλου του κάθε μέσου.
Τόσο ο γραπτός λόγος (τα κείμενα) όσο και τα νομίσματα «μορφοποιούν» μηνύματα επικοινωνίας στις κοινωνίες του παρελθόντος: οι λέξεις αρθρώνοντας τη διατύπωση ισοδύναμων εννοιών και τα νομίσματα, υλοποιώντας την εκτίμηση ισοδύναμων αγαθών. Τόσο οι λέξεις, όσο και τα νομίσματα ανταλλάσσονται: οι λέξεις ενισχύοντας τις πνευματικές ικανότητες του ανθρώπινου νου και τα νομίσματα, διευκολύνοντας τις οικονομικές δραστηριότητες της ανθρώπινης εφευρετικότητας.
Επιπλέον, τα νομίσματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να απεικονίσουν μια γραπτή αφήγηση, ανεξάρτητα τη χρονική περίοδο κατά την οποία παρήχθησαν. Από χέρι σε χέρι, τα νομίσματα, τα χειρόγραφα και τα βιβλία είναι πολύτιμοι φορείς που μεταφέρουν και διατηρούν τη μνήμη μέσω των αιώνων.
Όπως αναφέρει ο Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη Άγγελος Δεληβορριάς στον πρόλογο της έκδοσης Les mots et les monnaies: De la Grèce ancienne à Byzance που συνοδεύει την ομώνυμη έκθεση: «Μέσα σε έναν διεθνή καταιγισμό από εκθεσιακά γεγονότα, που συναγωνίζονται να ξεπεράσουν τις κλίμακες των προσφερόμενων μέτρων, η έκθεση της Fondation Bodmer αντιπροτείνει ένα υπόδειγμα άλλης τάξεως. Με μια ηθελημένη αδιαφορία της για τα ποσοτικά μεγέθη και την πρόκληση παροδικών εντυπωσιασμών, με σταθμά από κατηγορίες ιδεών διαφορετικής ποιότητας, με την κινητοποίηση της πνευματικής εγρήγορσης και την ανάδειξη του ήθους ξεχασμένων αξιών.
»Αναφέρομαι στους μηχανισμούς εκείνους των εσωτερικών αντιδράσεων, τους οποίους μόνο η αυτοσυγκέντρωση μπορεί να αφυπνίσει, ενεργοποιώντας την προσεκτική παρατήρηση, τη διάθεση της ανάγνωσης και κάποιες επιπλέον νοητικές διεργασίες, όπως η συγκριτική παραβολή, η ερμηνευτική εννόηση και η συνακόλουθα επιβεβλημένη αναγωγή από το ειδικό στο γενικό. Αυτοί ακριβώς οι μηχανισμοί, καθώς οξύνουν τον μαγνητισμό του ενδιαφέροντος, κατευθύνουν ασυναίσθητα περίπου τους βηματισμούς των συλλογισμών σε μια άλλου είδους ιχνηλασία του περιεχομένου της εκθέσεως, τόσο από την άποψη του τίτλου της όσο και από την άποψη του υλικού της.
»Είναι βεβαίως πασίγνωστο πως οι λέξεις αντιπροσωπεύουν για την άρθρωση του λόγου ότι και τα νομίσματα, το χρήμα δηλαδή, για τη σύσταση της οικονομίας. Δεν ξέρω όμως καθόλου αν ο εννοιολογικός αυτός συσχετισμός μπορεί να εκληφθεί μόνο ως άμεση αναφορά στον λόγο της οικονομίας κατά την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και τη βυζαντινή εποχή ειδικότερα, ή αν, ενδεχομένως, μπορεί να υποκρύπτει και κάποιους έμμεσους έστω υπαινιγμούς στη σημερινή πραγματικότητα. Το πρώτο υποδηλώνει, πέραν πάσης αμφιβολίας, η κατά λέξη ευθεία μετάφραση του τίτλου της εκθέσεως. Το δεύτερο, ωστόσο, προκύπτει από την αυτονόητη διάθεση κάθε προβληματισμένου επισκέπτη να αναζητά τα κρυφά μηνύματα των πραγμάτων, είτε γεγονότα είναι αυτά είτε περιστάσεις, στο βάθος και όχι στην επιφάνεια των νοηματικών τους συντεταγμένων. Όπως συμβαίνει άλλωστε και σε όσες εκθέσεις χαρακτηρίζονται με μια έκδηλη συναίσθηση της αποστολής τους, έτσι και η έκθεση της Fondation Bodmer αφήνει κάποια ευδιάκριτα περιθώρια ελευθερίας στην πρόσληψη των οργανωτικών της στόχων, πέρα από την αυστηρή οριοθέτηση της θεματολογίας της.
»Δεν πρέπει επομένως να ψέξει κανείς όσους εκλάβουν το αντικείμενο της εκθέσεως ως έμμεση παραπομπή σε μια περίοδο υπερφορτωμένη με λόγια που μάταια αναζητούν το ειδικό τους βάρος και με χρήματα που έχουν προ πολλού χάσει την ουσιαστική τους αξία. Εκείνους δηλαδή που θα θελήσουν να τη δουν σαν κριτικό σχόλιο της σημερινής ευρωπαϊκής πραγματικότητας, και μάλιστα από την πλευρά της Ελβετίας, η οποία κατόρθωσε να περισώσει αλώβητη τόσο την οικονομία της, όσο και την πνευματική οντότητα της ευρωπαϊκής παράδοσης.
»Με την ευρωπαϊκή παράδοση, όπως τουλάχιστον την αντιλαμβάνονται οι πιο φανατικά επιμένοντες ευρωπαϊστές, έχει εντούτοις να κάνει ένα καίριο προσδιοριστικό στοιχείο. Ότι από τον τίτλο της εκθέσεως απουσιάζει επιδεικτικά η επίκληση της εικόνας. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην οξυδέρκεια μιας επιστημονικής επιμέλειας, η οποία δεν αποκλείεται να θεώρησε αυτονόητη την ταυτοσημία του ορισμού της με τις λέξεις και με τα νομίσματα. Δεν αποκλείεται όμως καθόλου να υποδηλώσει μια ενδόμυχη αντίδραση στις εντεινόμενες τάσεις των νέων καιρών, που θεοποιούν τις εικόνες ως πρωτεύοντες συντελεστές του παρόντος σε κάθε πεδίο και κάθε περιοχή της καθημερινής ζωής.
»Το υλικό της εκθέσεως, αν δεν καλπάζει η φαντασία μου, υπερβαίνοντας οπωσδήποτε τα παραπάνω διλήμματα, παραπέμπει ευθέως σε ό,τι καλύτερο και ό,τι πολυτιμότερο παρήγαγε η ανθρώπινη ιδιοφυία από τον Όμηρο και μετά. Καθώς υπερβαίνει μάλιστα τους νοηματικούς περιορισμός του τίτλου της, καλύπτει ισότιμα την αναγεννησιακή και τη μετέπειτα περίοδο έως την εποχή του διαφωτισμού και τους νεότερους χρόνους. Με προφανή αφετηρία έναν ευανάγνωστο υπομνηματισμό του χρήματος, με την έξαρση των περιοδικών του σχέσεων προς τον λόγο και με την καταλυτική παρουσία εκθεμάτων που αγγίχθηκαν από ανθρώπινα χέρια. Με την ανάδειξη δηλαδή ιστορικών φάσεων κατά τις οποίες άνθισαν οι σταθερές μιας άλλου είδους αποτίμησης των πνευματικών αξιών».
Επιμέλεια έκθεσης: Καθ. Βασιλική Πέννα (επιμελήτρια της νομισματικής συλλογής του ΚΙΚΠΕ), σε συνεργασία με την Καθ. Sylviane Messerli (Υποδιευθύντρια του Ιδρύματος Martin Bodmer).
Σχεδιασμός έκθεσης: Elisabeth Macheret.
Υπεύθυνη έκδοσης: Καθ. Βασιλική Πέννα.
Διάρκεια: 24 Νοεμβρίου 2012 – 17 Μαρτίου 2013 (Ίδρυμα Martin Bodmer, Γενεύη).
