Κατά τη διάρκεια περιήγησης στο διαδίκτυο προσέξαμε το παρακάτω άρθρο του Bradley T. Lepper (επιμελητής αρχαιοτήτων, Ohio Historical Society) στην Εφημερίδα The Columbus Dispatch, Ohio, HΠΑ, (σημ. 1) και σας το παρουσιάζουμε. Τίτλος του «Άχρηστη η Αρχαιολογία; Όχι για την κοινωνία των μορφωμένων» και θέμα του η… χρησιμότητα της Αρχαιολογίας.

«Το DailyBeast, το διαδικτυακό «σπίτι» του περιοδικού Newsweek, ανέβασε πρόσφατα έναν κατάλογο με τα «13 πιο άχρηστα» πανεπιστημιακά πτυχία (σημ. 2). Η Αρχαιολογία, και μαζί και η Ανθρωπολογία, καταγράφηκαν στον αριθμό 9. Οι δημιουργοί του καταλόγου χρησιμοποίησαν ως κριτήρια χρησιμότητας τη δυνατότητα εύρεσης εργασίας και οικονομικών απολαβών.

»Έχω θέμα με την ιδέα ότι η αρχαιολογία είναι άχρηστη ενώ βρίσκω θλιβερό το ότι η σημαντική προσφορά που μπορεί να κάνει η αρχαιολογία απαξιώνεται τόσο από τη σύγχρονη αγορά εργασίας.

»Σε ένα άρθρο τους στα Proceedings of the National Academy of Science (PNAS) (σημ. 3) οι αρχαιολόγοι Michael Smith, Gary Feinman, Robert Drennan, Timothy Earle και Ian Morris υποστηρίζουν ότι η Αρχαιολογία είναι μια ζωτικής σημασίας κοινωνική επιστήμη που παρέχει μια μοναδικής αξίας  προοπτική στην ανθρώπινη ιστορία.

»Γράφουν ότι η Αρχαιολογία παρέχει το μοναδικό παράθυρο στο ανθρώπινο παρελθόν πριν την εφεύρεση της γραφής. Παρέχει επίσης μια πιο περιεκτική ματιά στην πρώιμη ιστορική περίοδο, καθώς η Αρχαιολογία «μπορεί να πληροφορήσει για όλα τα στοιχεία της κοινωνίας, συμπεριλαμβανόμενων των κοινών θνητών, των αγροτών, της κατώτερης τάξης και των σκλάβων, ομάδων δηλαδή που συνήθων λείπουν από τα πρώιμα ιστορικά ντοκουμέντα.

»Το σημαντικότερο, «τα αρχαιολογικά ευρήματα παρέχουν μια μακροχρόνια οπτική της αλλαγής, καταγράφοντας τις απαρχές της γεωργίας, την Αστική Επανάσταση και άλλες μετασχηματιστικές κοινωνικές αλλαγές». Αναμφισβήτητα, χωρίς κατανόηση του πώς φτάσαμε σε αυτό που είμαστε, δεν θα είμαστε ικανοί να βρούμε το δρόμο μας μέσα στο λαβύρινθο των προβλημάτων που συνοδεύουν τέτοιες αλλαγές.

»Για παράδειγμα, η «δέσμευση» με τη γεωργία και η ζωή στις πόλεις οδήγησε στην επιδείνωση της κατάστασης του περιβάλλοντος, την εξασθένηση της υγείας και την αύξηση της κοινωνικής ανισότητας. Αυτοί θεωρούνται μεταξύ των λόγων που προτείνονται συνήθως ως αίτια της κατάρρευσης των πολιτισμών.

»Παρόμοια προβλήματα επηρεάζουν τη σύγχρονη σε μας κοινωνία. Σημαίνει λοιπόν αυτό ότι πορευόμαστε σε μια αναπόφευκτη κατάρρευση;

»Ο αρχαιολόγος Karl Butzer, γράφοντας στα PNAS της φετινής χρονιάς (σημ. 4), πρότεινε ότι τέτοιες «κινδυνολογικές» συγκρίσεις πολύ συχνά είναι «ελλειπώς επικεντρωμένες, απλοϊκές και μη βοηθητικές». Μετά όμως την επιθεώρηση -ως case studies– πέντε περιπτώσεων αρχαίων πολιτισμών που υπέστησαν κατάρρευση, άντλησε σημαντικά διδάγματα που μπορεί να μας βοηθήσουν να αποφύγουμε τα λάθη που τους οδήγησαν στην καταστροφή.

»Επισημαίνει ότι τα σύγχρονα έθνη έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα που τα καθιστούν λιγότερο ευάλωτα στην κατάρρευση απ’ ό,τι οι πρωιμότεροι πολιτισμοί. Για παράδειγμα έχουμε πρόσβαση σε καλύτερη πληροφόρηση και διαθέτουμε «ένα ολοένα και περισσότερο μορφωμένο και ενεργό σώμα πολιτών».

»Παρ’ όλα αυτά, οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής, για παράδειγμα, αποτελούν απειλή για τους πιο τεχνολογικά προηγμένους πολιτισμούς. Ο Butzer επιχειρηματολογεί επίσης ότι υπάρχει μια επιτακτική ανάγκη να δεχτούν οι πολιτικοί μας αρχηγοί τις συντριπτικές επιστημονικές ενδείξεις για την κλιματική αλλαγή έτσι ώστε να μπορούμε να ξεκινήσουμε να αναπτύσσουμε αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης των επιπτώσεών της. Διαφορετικά, κι εμείς θα πέσουμε θύματα της «κακής ηγεσίας, των διοικητικών δυσλειτουργιών και της ιδεολογικής αμφιθυμίας» που αποτελούν σύμβολα της κατάρρευσης των πολιτισμών ιστορικά.

»Η Αρχαιολογία είναι κάθε άλλο παρά άχρηστη. Σίγουρα δεν είναι ένα μονοπάτι καριέρας για οποιονδήποτε θέλει να πλουτίσει αλλά αν οι καλύτεροι και οι διαυγέστεροι από εμάς αποθαρρυνθούν να σπουδάσουν τα διδάγματα του παρελθόντος, τότε ο πολιτισμός μας ίσως καταλήξει μια ιστορία παραδειγματισμού για τους αρχαιολόγους του μέλλοντος»

Σε μια εποχή που η εύρεση εργασίας μετά τις σπουδές –ή ακόμη και χωρίς αυτές– είναι πιο επιτακτική από ποτέ (με αποτέλεσμα την κατάρτιση καταλόγων «χρήσιμων σπουδών» όπως του Newsweek) φαίνεται ότι η …υπεράσπιση της Αρχαιολογίας ως επιστήμης κρίνεται μείζονος σημασίας από πολλούς λάτρεις του αντικειμένου. Αν όμως πρέπει να υπερασπιστούμε την Αρχαιολογία, πόσο αποδοτική είναι η παραπάνω επιχειρηματολογία;

Ελάχιστα έως καθόλου, θα απαντούσε όποιος έχει ασχοληθεί έστω και λίγο με την επαγγελματική κατάρτιση. Το ότι «χωρίς κατανόηση του πώς φτάσαμε σε αυτό που είμαστε, δεν θα είμαστε ικανοί να βρούμε το δρόμο μας μέσα στο λαβύρινθο των προβλημάτων που συνοδεύουν τέτοιες αλλαγές» είναι θεωρητικό, χιλιοειπωμένο και επομένως δεν επαρκεί για να πειστούν άτομα με καθαρά τεχνοκρατικό υπόβαθρο αλλά και οπτική ότι το αντικείμενο αξίζει μελέτης, σπουδής  ή και (γιατί όχι;) χρηματοδότησης.

Μήπως λοιπόν θα ήταν προτιμότερο, σε άρθρα σαν το παραπάνω, να χρησιμοποιούνταν μια πιο «τεχνοκρατική» επιχειρηματολογία; Μιλάμε για μια σειρά επιχειρημάτων με έμφαση στις δεξιότητες που μπορεί να προσφέρει η σπουδή της αρχαιολογίας στον φοιτητή, έτσι ώστε να έχει αξία στην αγορά εργασία ως απόφοιτος.

Άριστη χρήση της γλώσσας, γνώση ξένων γλωσσών και νέων τεχνολογιών, εμπειρία στην ομαδική εργασία, εμπειρία στην οργάνωση και κατάταξη πληροφοριών, δυνατότητα εκτίμησης στοιχείων και κάποτε διεξαγωγής στατιστικής έρευνας… Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, τα παραπάνω δεν είναι προσόντα μόνο ενός αποφοίτου τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων αλλά μπορούν να είναι και προσόντα ενός αποφοίτου κάποιου τμήματος Αρχαιολογίας. Με την προϋπόθεση βέβαια το τμήμα να διαθέτει σύγχρονο, ανανεωμένο πρόγραμμα με μια σειρά μαθημάτων και ειδικεύσεων που να αντιστοιχούν γνωστικά στις ανάγκες της αρχαιολογικής έρευνας όπως έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια.

Αν λοιπόν θέλουμε να σώσουμε τις αρχαιολογικές σπουδές, επιβάλλεται να καταλάβουμε ότι αυτές μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες της σύγχρονης αγοράς, χωρίς το ανθρωπιστικό περιεχόμενό τους να αλλοιώνεται. Αρκεί τα προγράμματα σπουδών να προσαρμόζονται με την εποχή με τρόπο ανάλογο με εκείνα άλλων επιστημών.