Κομμάτια έκαναν οι κάτοικοι του προϊστορικού Αιγαίου μαρμάρινα ειδώλια σε λατρευτικές τελετές, υποστηρίζει ο Βρετανός αρχαιολόγος λόρδος Κόλιν Ρένφριου που επιχειρεί να ρίξει φως στο αρχαιολογικό αίνιγμα της Κέρου: «Η ιστορία πρέπει να ξαναγράφεται κάθε χρόνο. Και αυτή είναι η μεγάλη χαρά της αρχαιολογίας. Φέρνει τόσα πολλά νέα πράγματα που πραγματικά κάθε δέκα ή είκοσι χρόνια πρέπει να την ξαναγράφουμε. Η βρύση της αρχαιολογίας είναι αστείρευτη», λέει ο λόρδος Κόλιν Ρένφριου. Ο Βρετανός αρχαιολόγος, καθηγητής στο Κέμπριτζ, αφού τάραξε τα νερά διατυπώνοντας τη θεωρία πως οι Έλληνες δεν ήταν μετανάστες Ινδοευρωπαίοι αλλά αυτόχθονες, τώρα επιστρέφει στη φοιτητική του ανασκαφή. Και έρχεται να ρίξει φως στο μυστήριο του θησαυρού της Κέρου που αποκάλυψε «τα περισσότερα ειδώλια από όλα τα νεκροταφεία των Κυκλάδων»-12 ακέραια ειδώλια και 350 σπασμένα σε κομμάτια.
Εδώ και τρία χρόνια η αρχαιολογική του σκαπάνη δοκιμάζεται στον Κάβο, στη νότια πλευρά του νησιού. Εκεί που βρέθηκαν συγκεντρωμένα 500 κομμάτια ειδωλίων, 500 τμήματα μαρμάρινων αγγείων, 1.500 κομμάτια από μαρμάρινες φιάλες και άλλα τόσα από πήλινα αγγεία. Πού κρύβεται το εντυπωσιακό σε τούτον τον σωρό σπασμένων ευρημάτων ηλικίας 4.600- 4.300 ετών;
«Διαπιστώσαμε πως όλα αυτά τα ευρήματα όχι απλώς ήταν σπασμένα από την αρχαιότητα, αλλά δεν ήταν καν σπασμένα επί τόπου. Φαίνεται πως έφταναν στην Κέρο σπασμένα, διότι ενώ δεν είχαν παρέμβει αρχαιοκάπηλοι, σχεδόν κανένα κομμάτι δεν συγκολλάται με άλλο», εξηγεί Βρετανός αρχαιολόγος σε άπταιστα ελληνικά.
«Συμπεραίνουμε λοιπόν πως χρησιμοποιούνταν σε λιτανείες, σε σημαντικές στιγμές του ανθρώπου όπως η γέννηση, ο γάμος, μια γιορτή… Το καθένα είχε μακρά ζωή, αλλά κάποια στιγμή, ίσως κάθε δέκα χρόνια, το έσπαγαν και τα κομμάτια του κατέληγαν στο πανηγύρι που γινόταν στην Κέρο, η οποία φαίνεται πως λειτουργούσε ως παγκυκλαδικό λατρευτικό κέντρο», επισημαίνει ο λόρδος Ρένφριου, που μίλησε για το θέμα χθες στην Αρχαιολογική Εταιρεία στο πλαίσιο της ετήσιας παρουσίασης του έργου της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής. «Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτό δεν συνέβη μια φορά, αλλά σε περιοδική βάση για τουλάχιστον τρεις αιώνες».
Μυστικά όμως αποκαλύπτει και το Δασκαλιό, το νησάκι απέναντι από την Κέρο. Εκεί αποκαλύφθηκε ο «μεγαλύτερος γνωστός οικισμός της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου και για τα κτίρια έχει χρησιμοποιηθεί μάρμαρο Νάξου, που βρίσκεται σε απόσταση 10 χλμ. Είναι η πρώτη φορά που διαπιστώνουμε τη μεταφορά τόσο μεγάλης ποσότητας πρώτης ύλης εκείνη την εποχή», προσθέτει ο Βρετανός αρχαιολόγος που εκτιμά πως ο οικισμός ίσως και να φιλοξενούσε 100 άτομα «κάτι που αποτελεί μυστήριο, καθώς δεν υπάρχουν χωράφια και αφού στα νεώτερα χρόνια δεν έμειναν εκεί πάνω από 20 άτομα».
Θύμα αρχαιοκαπηλίας ο θησαυρός της Κέρου, που εν μέρει επαναπατρίστηκε όταν βγήκε σε δημοπρασία στο Λονδίνο, είναι ένας από τους λόγους που έχουν ευαισθητοποιήσει τον λόρδο Ρένφριου στον αγώνα υπέρ της πάταξης της αρχαιοκαπηλίας. «Ανθεί επειδή εξακολουθούν να υπάρχουν αγοραστές, ειδικά σε χώρες όπως η Ελβετία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Και το δυσάρεστο είναι πως δεν ντρέπονται!», λέει.

Υπάρχει λύση;

– Θα πρέπει συλλέκτες και μουσεία να εφαρμόσουν τη σύμβαση της UΝΕSCΟ του 1970 (σ.σ.: προέβλεπε μέτρα για την παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών). Αν δεν αγοράζουν από καινούργιες ανασκαφές, θα σταματήσουν οι λαθρανασκαφείς τη δράση τους. Το άσχημο, όμως, είναι πως ορισμένα μουσεία εξακολουθούν να δέχονται δωρεές με προσφάτως κλεμμένα αντικείμενα. Μια άλλη λύση είναι μουσεία που έχουν πολλά αντικείμενα στις αποθήκες τους, σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, να δανείζουν σε άλλα που δεν διαθέτουν τέτοια αντικείμενα στις συλλογές τους. Όχι όμως να τα πωλήσουν, διότι τότε θα αρχίσει ένα άλλου είδους εμπόριο. Μια άλλη εναλλακτική είναι ένα παλιό σύστημα που έχει εφαρμοστεί στην Ουρ στο Ιράκ: να πληρώνουν για την ανασκαφή κάποια μουσεία και εν συνεχεία η χώρα να μοιράζεται τα ευρήματα με τους χορηγούς.

Τάσσεστε υπέρ του επαναπατρισμού των Γλυπτών του Παρθενώνα;

-Δεν νομίζω πως θα βρεθεί λύση μέχρι να γίνει διεθνής συμφωνία σχετικά με το ποια αντικείμενα πρέπει να επιστραφούν στις χώρες προέλευσής τους. Δεν μπορεί να επιστραφεί στην Ελλάδα κάθε πήλινο αγγείο. Είναι καλή η ιδέα των εγκυκλοπαιδικών μουσείων, όπως το Λούβρο, το Βρετανικό, το Μητροπολιτικό. Πρέπει να ακολουθήσουμε, όμως, έναν ενδιάμεσο δρόμο όπου θα έχουμε τέτοια μουσεία, αλλά θα δίνεται και η δυνατότητα επιστροφής ορισμένων αντικειμένων. Όταν θα επιτευχθεί μια τέτοια συμφωνία, τότε και τα Μάρμαρα του Παρθενώνα ίσως επιστραφούν στην Ακρόπολη.

Έχουν γίνει λάθη στην εκστρατεία διεκδίκησης από την ελληνική πλευρά;

-Δεν βοήθησε ο θόρυβος που έκανε η Μελίνα Μερκούρη. Η ευγένεια είναι η καλύτερη μέθοδος και η Μελίνα Μερκούρη δεν ήταν πολύ ευγενική. Τώρα η ελληνική προσέγγιση είναι πιο ευγενική, προτείνονται εναλλακτικές λύσεις για το ιδιοκτησιακό καθεστώς… Είναι καλύτερα τα πράγματα.

Πηγή: Τα Νέα, Μ. Αδαμοπούλου, 6/2/09