To καρδιογράφημα μιας έκθεσης

Ο τρόπος που μιλάει ο κ. διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης για την έκθεση με τα εκθέματα από 5 νησιά της Άγονης Γραμμής (Καστελόριζο, Σύμη, Χάλκη, Τήλος, Νίσυρος) θυμίζει τον τρόπο που μιλούν οι ερωτευμένοι.

«Η έκθεση τρέχει τους αιώνες από τους προϊστορικούς μέχρι τους μεταβυζαντινούς χρόνους και αποκαλύπτει, εκτός των άλλων, και τη συναισθηματική συνέχεια των ανθρώπων της περιοχής. Δεν είναι τόσο μεγάλο το διάστημα όσο ακούγεται. Ο χρόνος είναι σχετικός. Φαίνονται πολλά τα 2.500 χρόνια που μας χωρίζουν από τον Σωκράτη. Αν τα μετρήσουμε όμως με αριθμό παππούδων, η απόσταση μικραίνει πολύ. Μέσα σ’ αυτά τα χρόνια ίδιος δεν παραμένει ο πόνος κάθε γονιού για το χαμό παιδιού του; Είναι αυτός που συνδέει την επιτύμβια νεαρή γυναίκα με τη φράση “Έφυγες παρθένος και παντρεύτηκες τον Άδη”, που διαβάζεις σε μια μεταγενέστερη εκατοντάδων χρόνων επιγραφή. Στην Τήλο και στη Σύμη βρήκαμε σπάνιες ελληνιστικές επιτύμβιες στήλες με εναγκαλισμούς – μια γυναίκα αγκαλιάζει τη γυναίκα που φεύγει για πάντα. Αυτός ο εναγκαλισμός είναι το πρωτότυπο του ασπασμού της Θεοτόκου προς την Ελισάβετ. Ξέρετε, μπορεί να μοιάζουμε ως υλικά προϊόντα – περιέχουμε τόσο νερό όσο για να πλύνεις ένα πουκάμισο, τόσο άνθρακα όσο για να ανάψεις μια μικρή φωτιά, τόσο σίδηρο όσο μια νταβανόπροκα. Όμως ο τόπος και ο πολιτισμός δημιουργούν μια όσμωση και μια ενέργεια που μας κάνει διαφορετικούς».

Του ζητάω να κλείσει τα μάτια για να κυκλοφορήσουν ελεύθερα στην αίθουσα τα πρόσωπα που αναπαριστώνται στα εκθέματα, οι καλλιτέχνες και οι τεχνίτες που κρύβονται πίσω από αυτά.

«Η άωρος κόρη –ακούτε πώς θροΐζει το ένδυμά της, πορφυρό ήταν, έχει μείνει λίγο από το χρώμα– συναντάει τους πολίτες της Σύμης του 1ου και του 2ου αι., των οποίων τα ονόματα βρίσκονται σε ελληνιστικά αγγεία που αποκαλύπτουν επιδόσεις πολιτών προς στο κράτος –παρόμοιες με τις σημερινές έκτακτες εισφορές– προκειμένου αυτό να ανταποκριθεί στις ανάγκες του. Συναντά ένα αγόρι-κυνηγό, τον Κήδαρχο και τον Βουλοκράτη, μάλλον έμοιαζαν με τον Άγιο Ιωάννη με την πλούσια κόμη, μιας παρακείμενης τοιχογραφίας. Τις γυναίκες που χρησιμοποιούσαν τα αρωματικά αγγεία –εύθραυστη πολυτέλεια τα ονομάζουμε οι αρχαιολόγοι– και τον αγιογράφο που ζωγράφισε τον Αρχάγγελο Μιχαήλ και αντί για μεγάλες φτερούγες του έβαλε φτερούγες μωρού και από λάθος έγραψε το όνομά του Μιαχήλ…»

Βλέποντας τον πλούτο και την ποικιλία των εκθεμάτων τόπων που σήμερα ανήκουν στη λεγόμενη άγονη γραμμή και κάποτε ήταν στο κέντρο των γραμμών ναυσιπλοΐας, δίπλα σε πλούσια κέντρα πολιτισμού όπως η Ρόδος, συγκινείσαι. «Προσπαθούμε να δώσουμε ένα πολλαπλό μήνυμα. Όχι μόνο ν’ αναδείξουμε την ιστορικότητα και τον πλούτο τους, τις εξάρσεις και τις βαθύνσεις που μπορεί να έχουν αυτά μέσα στο χρόνο, αλλά να δείξουμε πως η ζωή στα νησιά είναι κόμποι σ’ ένα κορδόνι – σαν καρδιογράφημα πολιτισμού μ’ αρέσει να βλέπω την έκθεση, γι’ αυτό και η συγκίνηση. Ο Πιέρ Τζοβάνι Γκούτσο, αισθαντικός αρχαιολόγος, ιστορικός και διανοητής είχε πει πως “όταν μια έκθεση δεν στηρίζεται στην επιστημονική τεκμηρίωση, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια κουλτουροκοσμική ελαφριά εκδήλωση που δεν συγκινεί τον κόσμο”. Η έκθεσή μας είναι απολύτως τεκμηριωμένη και ο κατάλογός της ένα είδος μουσείου για να φιλοξενηθεί σε κάθε σπίτι».

Ο τελευταίος σταθμός, η Cava dei Tirreri για τον Σεφέρη, το Καστελόριζο –Μεγίστη η αρχαία ονομασία της–, είναι ο πρώτος σταθμός αυτού του ταξιδιού που θα ρίξει εν καιρώ άγκυρα και σε άλλα νησιά. «Θέλαμε να ξεκινήσουμε από το νοτιανατολικότερο άκρο της Ελλάδας το ταξίδι. Τυχαία συμπέσαμε με το ενδιαφέρον που δείχνουν όλοι για την περιοχή, λόγω των ερευνών για φυσικό αέριο. Ξέρετε, εμείς οι αρχαιολόγοι γνωρίζαμε για τις έρευνες από το 1998. Σ’ ένα συνέδριο ο κοσμήτορας του Χάρβαντ μας είχε πει πως στην περιοχή βρέθηκαν 2 ναυάγια. Αναρωτηθήκαμε πώς ήταν δυνατόν να το ξέρει, αφού λόγω βάθους ήταν απαραίτητη η χρήση βαθυσκάφους. Μας εξήγησε πως τα ναυάγια τα ανακάλυψαν παρεμπιπτόντως οι ερευνητές για φυσικό αέριο στην περιοχή».