Η σκαπάνη; Ανήκει στο παρελθόν. Οι αρχαιολόγοι των μοντέρνων καιρών χρησιμοποιούν μη επανδρωμένα μικρά αεροσκάφη: Στα Αλτάια όρη της Ρωσίας, οι ερευνητές εντόπισαν με τη βοήθεια ιπτάμενων «συσκευών» επιβλητικούς τάφους των Σκυθών. Ο χρόνος πιέζει – και απειλεί με καταστροφή τις θέσεις αυτές.

Ο φαρμακοποιός Julius Neubronner από το Κρόνμπεργκ είχε δύο χόμπι: τα ταχυδρομικά περιστέρια και τη φωτογραφία. Το 1903 σκέφθηκε να τα συνδυάσει. Έτσι, κρέμασε από το στήθος των περιστεριών μια μικρή κάμερα με χρονοκαθυστέρηση και τα άφησε να φύγουν. Ο Neubronner μπόρεσε να δει το κάστρο της γενέτειράς του από ψηλά, όπως και τους δρόμους της κοντινής μεγαλούπολης Φρανκφούρτης. Για να μπορέσει να φωτογραφήσει από αέρος και άλλους μακρινούς τόπους, εφηύρε έναν κινητό περιστερώνα και εκπαίδευσε τα περιστέρια του ώστε να συνηθίσουν το κινούμενο κατάλυμά τους.

Σήμερα, οι επιστήμονες, όπως ο Βέλγος Marijn Hendrickx, επωφελούνται από την ιδέα του φαρμακοποιού. Το μόνο που άλλαξε αισθητά από τα χρόνια του Neubronner είναι ο εξοπλισμός. Αντί για ταχυδρομικά περιστέρια, ο ερευνητής του Πανεπιστημίου της Γάνδης χρησιμοποίησε μοντέλα ελικοπτέρων. Με αυτά, το περασμένο καλοκαίρι, ερεύνησε από αέρος μια σειρά σκυθικών ταφικών τύμβων στα Αλτάια όρη της Ρωσίας. Το συγκεκριμένο είδος αρχαιολογίας έχει αφήσει πίσω του τις ανασκαφές με σκαπάνη και πινέλο.

Με βάση τις λήψεις που έγιναν από ύψος 40-70 μ., ο Hendrickx και οι συνάδελφοί του μπόρεσαν να σχεδιάσουν ένα τρισδιάστατο μοντέλο του τοπίου και μάλιστα να αναπαραστήσουν ψηφιακά έναν από τους τύμβους, που έχει ήδη καταστραφεί σε μεγάλο μέρος του λόγω των λαθρανασκαφών. Με τις παραδοσιακές μεθόδους μέτρησης αυτό θα ήταν αρκετά δύσκολο να γίνει, γιατί οι τύμβοι βρίσκονται σε δυσπρόσιτο έδαφος και είναι κρυμμένοι κάτω από πυκνή βλάστηση.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ο αέρας

Το ελικόπτερο που έστειλε ο Hendrickx πάνω από τους ταφικούς τύμβους είναι τύπου quadrocopter, με τέσσερις έλικες δηλαδή. Ζυγίζει μόνο 585 γραμμάρια, όμως μπορεί να μεταφέρει βάρος έως 200 γρ. Όσο δηλαδή ζυγίζει μια μικρή κάμερα. Το μικρό μη επανδρωμένο αεροσκάφος μπορεί με τις μπαταρίες του και ανάλογα με το φορτίο του και τους ανέμους να παραμείνει έως 20 λεπτά στον αέρα. Ελέγχεται δε ικανοποιητικά σε ακτίνα έως και 2 χλμ. από το σταθμό εδάφους. Η κάμερα και μια συσκευή GPS μεταφέρουν τα δεδομένου κατευθείαν στον υπολογιστή.

«Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ο αέρας» εξηγεί ο Hendrickx. «Σε ταχύτητες ανέμου που ξεπερνούν τα 4 μ. ανά δευτερόλεπτο οι φωτογραφίες βγαίνουν θολές». Στις ορεινές περιοχές, ο καιρός μπορεί απότομα να γίνει θυελλώδης. «Μια φορά χάσαμε γι’ αυτό το λόγο την ασύρματη σύνδεση με το ελικόπτερο» λέει ο Hendrickx. «Χρειάστηκε να τρέξουμε όσο το δυνατόν πιο γρήγορα ανάμεσα στους τύμβους και να το ψάξουμε». Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, το επόμενο μοντέλο «md4-1000» κατασκευάστηκε έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιείται σε ταχύτητες ανέμου που φτάνουν τα 13,8 μ. ανά δευτερόλεπτο και μάλιστα μπορεί να μεταφέρει βάρος έως και 1,2 κιλά.

Δεν αντιμετώπισαν προβλήματα με τις ρωσικές αρχές οι επιστήμονες, όταν πέρασαν από τον τελωνειακό έλεγχο με ένα μικρό… κατασκοπικό ελικόπτερο; «Όχι καθόλου» απαντά ο Hendrickx. «Ήμασταν καλά προετοιμασμένοι. Είχαμε μαζί μας μια λεπτομερή περιγραφή του εξοπλισμού, καθώς και επιστολές των πρυτάνεων του Πανεπιστημίου της Γάνδης και του ρωσικού Πανεπιστημίου Gorno-Altaisk. Σε αυτές αναφερόταν ρητά ότι πρόκειται για συσκευές αρχαιολογικής έρευνας».

Γνωστοί για τα πλούσια ευρήματα από χρυσό

Οι σκυθικοί ταφικοί τύμβοι της οροσειράς Αλτάι είναι γνωστοί για τα πλούσια χρυσά ευρήματά τους. Πριν από δέκα χρόνια, ο Γερμανός αρχαιολόγος Hermann Parzinger αποκάλυψε στη Δημοκρατία της Τουβά, στη νότια Σιβηρία, έναν ασύλητο ταφικό τύμβο με χιλιάδες χρυσά αντικείμενα. Αυτοί οι επιβλητικοί τύμβοι, που ονομάζονται κουργκάν, χρονολογούνται στο 800-300 π.Χ.

Η Τουέκτα, η περιοχή που ερευνά ο Hendrickx, βρίσκεται δυτικά του σημείου στο οποίο ο Parzinger βρήκε το θησαυρό – εκεί όπου συναντιούνται η Ρωσία, η Κίνα, το Καζαχστάν και η Μογγολία. Πρόκειται για ένα δύσβατο σημείο, το οποίο οι Σκύθες είχαν επιλέξει για να θάβουν τους νεκρούς τους. Περίπου 200 κουργκάν βρίσκονται στην Τουέκτα, στις όχθες του ποταμού Ουρσούλ. «Οι περισσότεροι τάφοι όμως είναι από καιρό κατεστραμμένοι» λέει ο Hendrickx.

Ο αρχαιολόγος από τη Γάνδη δεν είναι ο μόνος που αναζητώντας αρχαιολογικά ίχνη βασίζεται στις λήψεις από αέρος. Μια ομάδα Ελβετών ερευνητών σάρωσε μέσω ενός μικρού ελικοπτέρου τα ερείπια του Pinchango Alto στο Περού. Ελικόπτερο επίσης χρησιμοποίησε και μια ομάδα Γερμανών για να καταγράψει τα κατάλοιπα αρχιτεκτονικής στην κοιλάδα Orkhon της Μογγολίας. Αλλά και ο Βέλγος Geert Verhoeven, συνάδελφος του Hendrickx από το Πανεπιστήμιο της Γάνδης, ανέπτυξε ένα μοντέλο που είναι διασταύρωση από ζέπελιν και χαρταετό και κινείται αρκετά σταθερά στον αέρα ώστε να προσφέρεται για αεροφωτογραφίες.

Ένα μεγάλο πλεονέκτημα για την αρχαιολογική καταγραφή από αέρος είναι ότι μπορεί κανείς να καλύψει μεγάλες επιφάνειες πολύ πιο γρήγορα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό στις περιπτώσεις όπου μια αρχαιολογική θέση απειλείται άμεσα – λόγω οικοδομικών έργων για παράδειγμα. Τότε οι αρχαιολόγοι πρέπει να καταγράψουν όσο το δυνατόν περισσότερα σε πολύ λίγο χρόνο. Την πρόκληση αυτή πρόκειται να αντιμετωπίσουν στο άμεσο μέλλον οι αρχαιολόγοι στα Αλτάια όρη. «Εδώ θα κατασκευαστεί ένας αγωγός που θα ξεκινά από τη Ρωσία και θα φτάνει ως την Κίνα και θα περνάει μέσα από μερικές απ’ τις ωραιότερες αρχαιολογικές θέσεις. Κινδυνεύουν περισσότερα από χίλια μνημεία». Τους αρχαιολόγους με τα ελικόπτερα τούς περιμένει λοιπόν πολλή δουλειά.