Δημιούργημα του 1887, το ιστορικό ελαιοτριβείο Βρανά, σημερινό ελαιοτριβείο- μουσείο της εταιρείας «Αρχιπέλαγος», κατασκευασμένο από ντόπια μαρμαρόπετρα, είναι ένα από τα πρώτα ατμοκίνητα εργοστάσια της Λέσβου, από τα παλαιότερα βιομηχανικά κτίρια του νησιού και του Αιγαίου και για τα δεδομένα της εποχής του ένα σημαντικό παραγωγικό συγκρότημα που έσφυζε από ζωή.

Κτίστηκε από τον Βρανά Νικολάου- αργότερα ανέστρεψε το ονοματεπώνυμο του σε Νικόλαος Βρανάς- παππού του Οδυσσέα Ελύτη, στο ανατολικό άκρο του χωριού Παπάδος, από τα σημαντικότερα, ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, χωριά στον Κόλπο της Γέρας και οικονομικό κέντρο μιας περιοχής με μακραίωνη ελαιοκομική παράδοση.
Λειτουργούσε αδιαλείπτως έως τα τέλη της δεκαετίας του ΄60, εξηγεί ο αρχιτέκτονας- πολιτικός και σημερινός υφυπουργός Μεταφορών Νίκος Σηφουνάκης, μέλος της εταιρείας «Αρχιπέλαγος» και υπεύθυνος αναστήλωσης του ελαιοτριβείου- μνημείου. Έκτοτε παραδόθηκε στη φθοροποιό δύναμη του χρόνου, αλλά έως το 2005, όταν άρχισαν οι εργασίες αναστήλωσης και αποκατάστασης που ολοκληρώθηκαν τέσσερα χρόνια αργότερα.

Οι σκηνοθέτες Βασίλης Λουλές και Κώστας Μαχαίρας ήταν εκεί, από την άνοιξη του 2009, και με την κινηματογραφική κάμερα απαθανάτισαν το ιστορικό κτίριο να στέκει ολόλαμπρο. Κατέγραψαν διηγήσεις και μνήμες ανθρώπων που το πρόλαβαν σε λειτουργία και το έζησαν. Το ντοκιμαντέρ τους «Το ελαιοτριβείο στον Παπάδο: εικόνες και μνήμες» διηγείται την πολύχρονη, όλο ζωντάνια, ιστορία του και παρουσιάστηκε χθες βράδυ στο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη της Οδού Πειραιώς (προλόγισε ο Μάνος Ευστρατιάδης).
Η ταινία είναι παραγωγή της μη κερδοσκοπικής εταιρείας πολιτισμού «Αρχιπέλαγος», με σκοπό την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς το Αιγαίου (με πρόεδρο τον σκηνοθέτη Νίκο Κούνδουρο και μέλη μεταξύ άλλων τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, τον αείμνηστο Ζυλ Ντασσέν, τον Αγγελο Δεληβορριά, τον Νίκο Μάργαρη).

«Την ανάμειξή μου στη δουλειά του ελαιοτριβείου την ξεκίνησα όταν ήμουν μωρό. Το εργοστάσιο απασχολούσε συνήθως 13 άτομα και με τον λογιστή 14. Σ΄ αυτά πρέπει να προσθέσουμε και τους αχθοφόρους, οι οποίοι ήταν 2 έως 4 το ελάχιστο, αν το ελαιοτριβείο θα δούλευε μικρό αριθμό μοδιών τη συγκεκριμένη μέρα. Μπορούσαν να γίνουν 4, 6, 8, ακόμα και 10 σε μεγάλες σοδειές», λέει ο Μιχάλης Βρανάς (1921- 2009), ιδιοκτήτης του ελαιοτριβείου έως το 1998 (το 1999 αγοράστηκε από την εταιρεία πολιτισμού «Αρχιπέλαγος») σε βιντεοσκοπημένη συζήτηση με τον Νίκο Σηφουνάκη, τη Ρούρα Σιφναίου και τον Μάνο Ευστρατιάδη, επίσης μέλη του «Αρχιπελάγους».

Τι μπορούν να πουν άραγε σε έναν κινηματογραφιστή μερικά ντουβάρια; «Το ελαιοτριβείο ήταν η αφορμή», λέει ο Βασίλης Λουλές. «Καταγράφοντας την πορεία αναστήλωσης του εργοστασίου με το ντοκιμαντέρ διηγούμαστε, παράλληλα, την ιστορία μιας κοινωνίας σχεδόν 100 ετών που έζησε γύρω από το λάδι. Το κτίριο αυτό καθαυτό έχει ενδιαφέρον ως αρχιτεκτόνημα, όμως σημασία έχουν οι ιστορίες των ανθρώπων που δούλεψαν σε αυτό, πόνεσαν, ονειρεύτηκαν». Μέσα από τις διηγήσεις τους αναβιώνει μια ολόκληρη εποχή και μια κοινωνία.

Πηγή: Τα Νέα, Χ. Ιερείδη, 15/4/10