Η «Μικρή Πινακοθήκη Διαγώνιος» ιδρύθηκε τον Μάιο του 1974 από τον ποιητή και λογοτέχνη Ντίνο Χριστιανόπουλο για να αποτελέσει φυτώριο των ζωγράφων της Θεσσαλονίκης. Έτσι κι έγινε. Μέχρι το 1994 πραγματοποιήθηκαν 430 εκθέσεις, τηρώντας, τα πρώτα χρόνια, απαρέγκλιτα τις αρχές αποκλειστικής προβολής Θεσσαλονικέων ή βορειοελλαδιτών και μόνο νέων καλλιτεχνών και της διοργάνωσης ομαδικών εκθέσεων προς αποφυγή ναρκισσιστικών συνδρόμων, που «γεννούν» οι ατομικές εκθέσεις. Αναδείχθηκαν 300 νέοι καλλιτέχνες, οι οποίοι διαμόρφωσαν καθοριστικά την πολιτιστική ταυτότητα της πόλης την περίοδο της μεταπολίτευσης.

Σήμερα, οι ζωγράφοι του ποιητή της Θεσσαλονίκης, τα έργα τους, οι ιστορίες τους, αναδεικνύονται και πάλι. Όχι με πρωτοβουλία του Χριστιανόπουλου, αλλά χάρη στη δωρεά του προς την πόλη. Όχι στο μικρό γραφείο με τον αριθμό 13 στον πέμπτο όροφο της Οδού Μητροπόλεως 19, όπου γεννήθηκε η «Μικρή Πινακοθήκη Διαγώνιος», ούτε και στο γραφείο 17 του ίδιου ορόφου και κτιρίου στη «Στοά Χρυσικοπούλου», όπου εγκαταστάθηκε το 1976. Η νέα τους διαδρομή στην πόλη ξεκινά από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο.

Ο ποιητής των ανθρώπων και του Αλέκου Φασιανού

Ένα σημαντικό τμήμα έργων τέχνης που εκτέθηκαν στη «Μικρή Πινακοθήκη Διαγώνιος» και στη συνέχεια είτε οι δημιουργοί τους τα δώρισαν στον Χριστιανόπουλο, είτε τα αγόρασε ο ίδιος από εκείνους, έχουν ήδη βρει τη θέση τους στη Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, πλάι στα έργα κορυφαίων Ελλήνων ζωγράφων, τα οποία είχε στη συλλογή του ο ποιητής. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν κάποια με ιδιόχειρες αφιερώσεις των δημιουργών τους, όπως μία έγχρωμη λιθογραφία, όπου ο Αλέκος Φασιανός υπογράφει: «Στον αγαπημένο μου ποιητή των ανθρώπων».

Τέλη Μαΐου, η διεύθυνση της Βιβλιοθήκης και Κέντρου Πληροφόρησης ΑΠΘ (ΒΚΠ-ΑΠΘ) παρέλαβε συνολικά 1.016 τεκμήρια – το σύνολο της συλλογής έργων τέχνης του Χριστιανόπουλου, με μοναδικές εξαιρέσεις εκείνα που βρίσκονται στο δωμάτιο, όπου ο 89χρονος σήμερα ποιητής παραμένει κλινήρης τα τελευταία χρόνια, λόγω της επιβαρυμένης κατάστασης της υγείας του.

Πρόκειται για ελαιογραφίες, ακουαρέλες, σχέδια, χαρακτικά, φωτογραφίες αλλά και αφίσες από εκθέσεις ζωγραφικής και πολιτιστικές εκδηλώσεις της Θεσσαλονίκης, από τη δεκαετία του 1970 μέχρι και τη δεκαετία του 2010. Το σύνολο των έργων έχει ήδη ψηφιοποιηθεί, ώστε να είναι άμεσα προσβάσιμο από τους ερευνητές.

Η μεταφορά των έργων τέχνης στον νέο τους χώρο ολοκληρώθηκε και επίσημα παρουσία των πρυτανικών Αρχών του ΑΠΘ -του πρύτανη καθηγητή Νίκου Παπαϊωάννου και των αντιπρυτάνεων καθηγητή Χαράλαμπου Φείδα και αν. καθηγητή Στράτου Στυλιανίδη- και του δωρητή, συγγραφέα και συλλέκτη Ιωάννη Μέγα, εξαδέλφου του Ντίνου Χριστιανόπουλου.

Ο κ. Μέγας μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για την πορεία της μεταφοράς του «θησαυρού» των συνολικά 90.000 τεκμηρίων της δωρεάς στη μεγαλύτερη πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη της χώρας. «Η δουλειά που γίνεται είναι εξαιρετικότατη και το εννοώ. Άργησα πάρα πολύ, είχα άλλες σκέψεις, να πάει αλλού η συλλογή, όμως τελικά η επιλογή του Αριστοτελείου ήταν μακράν η καλύτερη και αυτή που με ησύχασε, δεν έχω να σκεφτώ τίποτε άλλο, γιατί είχα άγχος, ήταν πολύ μεγάλο άγχος τι θα γινόταν αυτή η προσπάθεια τριάντα ετών», δήλωσε, προτρέποντας και άλλους συλλέκτες της πόλης «που κι αυτοί δεν ξέρουν τι να κάνουν τη συλλογή τους -γιατί όλοι κάποια στιγμή φτάνουμε σε μια ηλικία που να τα πάρουμε μαζί μας στα… έξι πόδια κάτω από τη γη είναι δύσκολο- να τη φέρουν εδώ», καθώς η «ψηφιοποίηση είναι η καλύτερη λύση, διότι ο χρόνος καταστρέφει τα αρχεία και όταν δεν έχεις απογόνους που να ενδιαφέρονται για αυτά, θα καταλήξουν στα παλιατζίδικα και δεξιά και αριστερά σε δημοπρασίες», ενώ «αν μπορεί να παραμείνει ως σύνολο η συλλογή, καλύτερη λύση δεν υπάρχει».

Η μεγάλη πινακοθήκη… στη Βιβλιοθήκη

Καθώς αρκετά έργα της δωρεάς, που βρίσκονται πλέον στη Βιβλιοθήκη, προέρχονται από τη συλλογή της Μικρής Πινακοθήκης «Διαγωνίου», το Αριστοτέλειο δείχνει αποφασισμένο να πάρει τη σκυτάλη από τον δωρητή, μετεξελίσσοντας την πρωτοποριακή -την εποχή που υλοποιήθηκε- ιδέα για την ανάδειξη του καλλιτεχνικού πλούτου της πόλης, δίχως τυμπανοκρουσίες, δίχως κερδοσκοπική διάσταση. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει τη λειτουργία μίας πινακοθήκης μέσα στη Βιβλιοθήκη, για να αναδειχθούν τα σπουδαιότερα έργα από σημαντικότατες συλλογές της, όπως του Ι. Τρικόγλου, θεματικές εκθέσεις έργων τέχνης -σε εκθεσιακούς χώρους ή και σε ψηφιακό περιβάλλον-, ανάδειξη υλικού των συλλογών μέσα από τη συμμετοχή σε εκθέσεις στο πλαίσιο ισχυόντων μνημονίων συνεργασίας με πέντε μουσεία της πόλης.

«Το χρέος που αναλαμβάνει η βιβλιοθήκη και το πανεπιστήμιο με την αποδοχή αυτής της δωρεάς είναι μεγάλο, οφείλει όμως, με όποιον πρόσφορο τρόπο κρίνει, να ανταποκριθεί στις προσδοκίες και του δωρητή και της πόλης για τη σημαντική αυτή συλλογή της Μικρής Πινακοθήκης “Διαγωνίου”, που καθόρισε τη Θεσσαλονίκη για 20 χρόνια», δήλωσε ο πρύτανης του ΑΠΘ, εξηγώντας πως το υλικό της δωρεάς Μέγα-Χριστιανόπουλου παραδίδεται σταδιακά, καταγράφεται και ψηφιοποιείται, όχι όμως στη λογική ενός αποθετηρίου τεκμηρίων, αλλά της απόδοσης της υπεραξίας του έργου στην κοινωνία και την ερευνητική κοινότητα, προαναγγέλλοντας πως «εξερχόμενοι από την υγειονομική κρίση, η βιβλιοθήκη με αυτά και με άλλα έργα θα βγει δυνατά στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης».

«Ο διορατικός Χριστιανόπουλος είχε προβλέψει σωστά την ανάγκη να δοθεί χώρος, αλλά κυρίως ευκαιρίες, σε νέους και φερέλπιδες καλλιτέχνες, ζωγράφους, γλύπτες, χαράκτες και φωτογράφους της Θεσσαλονίκης να παρουσιάσουν τη δουλειά τους. Και ο ίδιος με λίγους ακόμη συνοδοιπόρους ανέλαβε το όποιο κόστος, αλλά κυρίως έγινε ο καταλύτης στα καλλιτεχνικά δρώμενα της Θεσσαλονίκης, εκπαιδεύοντας για μια εικοσαετία μια ολόκληρη γενιά. Αυτή την προσπάθεια οφείλει ως ανταποδοτικό χρέος προς τον δωρητή να συνεχίσει πλέον η βιβλιοθήκη και το πανεπιστήμιο», δήλωσε ο πρόεδρος της Επιτροπής ΒΚΠ-ΑΠΘ, καθ. Ιωάννης Τζιφόπουλος, αναφερόμενος στα προερχόμενα από τη Μικρή Πινακοθήκη «Διαγώνιο» έργα.

Στην καταγραφή της συλλογής από τον ίδιο τον Χριστιανόπουλο, ο οποίος από το 1958 έως το 1965 είχε εργαστεί ως βιβλιοθηκονόμος στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης, στάθηκε η προϊσταμένη Διεύθυνσης της ΒΚΠ-ΑΠΘ Κατερίνα Νάστα, παρατηρώντας ότι όλοι οι πίνακες που ήλθαν «είχαν αριθμό και τίτλο».

Οι καλλιτέχνες της συλλογής Χριστιανόπουλου

Από τη συλλογή έργων τέχνης του Ντίνου Χριστιανόπουλου ξεχωρίζουν δημιουργίες καλλιτεχνών που εξέθεσαν στη Μικρή Πινακοθήκη «Διαγώνιο», όπως ο Κάρολος Τσίζεκ, ο Πάνος Παπανάκος, ο Ν.Γ. Πεντζίκης, ο Νίνος Παπασπύρου, και καλλιτέχνες που έδρασαν στη Θεσσαλονίκη όπως ο Πολύκλειτος Ρέγκος, η Κλειώ Νάτση, ο Γιώργος Αναστασιάδης, ο Μανώλης Μαυρομάτης, ο Λάζαρος Πάντος. Δεν λείπουν και έργα κορυφαίων Ελλήνων ζωγράφων όπως του Αλέκου Φασιανού, του Γιάννη Τσαρούχη, του Σπύρου Βασιλείου, του Γιώργου Σικελιώτη.

Στις πολλές φωτογραφίες περιλαμβάνονται έργα των Fred Boissonas -από τη Θεσσαλονίκη και τη Νάξο των αρχών του 20ού αιώνα-, αλλά και φωτογραφίες σύγχρονων φωτογράφων, όπως του Άρη Γεωργίου, του Γιώργου Τσαουσάκη, του Γιάννη Βανίδη.

«Τα περισσότερα έργα ανήκουν στην παραστατική ζωγραφική. Τα θέματα είναι κυρίως η ανθρώπινη μορφή, ντυμένη/γυμνή, η Θεσσαλονίκη και γενικά τα τοπία της Βόρειας Ελλάδας, το λαϊκό πάλκο, τα παλιά επαγγέλματα, αλλά και θρησκευτικά θέματα», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δρ Ιστορίας της Τέχνης Αντώνης Σαραγιώτης, από το γραφείο ψηφιοποίησης της ΒΚΠ-ΑΠΘ.

Αδημοσίευτα ποιήματα και… άδοξοι λογοτέχνες

Το αρχείο Χριστιανόπουλου στο σύνολό του περιλαμβάνει βιβλία, περιοδικά, ολόκληρη σειρά από αδημοσίευτα ποιήματα και λογοτεχνικά κείμενα, χειρόγραφα έργων, το αρχείο του περιοδικού «Διαγώνιος», ψηφιοποιημένο από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 137 προσωπικά ημερολόγια (1953-2006), την αλληλογραφία του, αρχείο με τις συνεντεύξεις που έδωσε ο ίδιος ο λογοτέχνης σε ραδιόφωνα και τηλεοράσεις και ένα πολύ σημαντικό αρχείο συναυλιών και ηχογραφήσεών του, κυρίως σε σχέση με τον Τσιτσάνη.

Ο κ. Μέγας έκανε ιδιαίτερη αναφορά στο αρχείο της «Διαγωνίου», του περιοδικού γραμμάτων και τεχνών που εξέδιδε ο Χριστιανόπουλος από το 1958 μέχρι το 1983, εκτιμώντας ότι θα «πρέπει να απασχολήσει συγκεκριμένη ομάδα ερευνητών, φιλολόγων, διότι έχει εξαιρετικό υλικό, ανεκτίμητης αξίας», καθώς «ήταν η εποχή που όλοι αυτά που έγραφαν για να εκδοθούν τα έδιναν σε γραπτό και επιπλέον υπάρχουν και τα γραπτά των ανθρώπων, τα οποία ο Χριστιανόπουλος είχε απορρίψει για τον άλφα ή βήτα λόγο».

Αντίστοιχα, ο κ. Μέγας πρότεινε «μία ομάδα ερευνητών να ασχοληθεί με το αρχείο του ποιητικού έργου Χριστιανόπουλου, γιατί εκεί υπάρχουν πολλά αδημοσίευτα», δηλώνοντας πρόθυμος να παραχωρήσει τα συγγραφικά δικαιώματα -όπως είπε τα έχει «για να μην εκπέσουν σε κάποιον που δεν θα έπρεπε να τα έχει»- ώστε να δημοσιευτούν τα ποιήματα από το Πανεπιστήμιο, καθώς «μπορούν και πρέπει να δημοσιευθούν και με μία επιστολή παραχωρώ τα δικαιώματα στο πανεπιστήμιο».

Σχετικά με το αρχείο της αλληλογραφίας του ποιητή ο κ. Μέγας εξήγησε ότι «δεν αποτελείται μόνο από ό,τι γράμματα λάμβανε από διαφόρους, αλλά και ό,τι επιστολές έστελνε ο ίδιος, αφού κρατούσε αντίγραφο, ξαναγράφοντας όλη την επιστολή η οποία υπάρχει στο αρχείο».