Οι ανασκαφές στο Ακρωτήρι της Θήρας ξεκίνησαν το 1967 από τον αείμνηστο Ακαδημαϊκό Σπυρίδωνα Μαρινάτο ως έργο της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και με χρηματοδότηση κυρίως από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων.

Στις δεκαετίες που πέρασαν, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως όχι μόνο εξαιρετικής διατήρησης πολυώροφα αρχιτεκτονικά μνημεία αλλά και έναν τεράστιο πλούτο από σκεύη και εργαλεία καθημερινής χρήσης. Μεγάλα αποθηκευτικά πιθάρια, συχνά με κατάλοιπα των αγαθών που φυλάσσονταν σ’ αυτά (κριθάρι, φάβα, φακές, αλεύρι, αμύγδαλα, ξεραμένα σύκα, παστωμένα ψάρια, σαλιγκάρια κ.λπ.) παρέχοντας πληροφορίες για τις αγροτικές καλλιέργειες, για τον τρόπο διαχείρισης των προϊόντων, για το διαιτολόγιο των προϊστορικών κατοίκων του Αιγαίου γενικότερα. Τις πληροφορίες αυτές συμπληρώνουν και εμπλουτίζουν τα πάσης φύσεως αποθηκευτικά ή επιτραπέζια πήλινα σκεύη, με ζωγραφική διακόσμηση που απεικονίζει θέματα από την πανίδα και τη χλωρίδα της εποχής.

Ο ενταφιασμός της προϊστορικής πόλης κάτω από παχιές ηφαιστειογενείς αποθέσεις συνέβαλε στην καλή διατήρηση και των κτηρίων, τα οποία σώζονται σε ύψος δύο ή τριών ορόφων. Σχεδόν όλα τα κτήρια που έχουν μέχρι σήμερα αποκαλυφθεί κοσμούνταν με τοιχογραφίες που σε συνδυασμό με τα κινητά ευρήματα αποκαλύπτουν το υψηλό πολιτισμικό επίπεδο και την αστική νοοτροπία της κοινωνίας του 18ου και 17ου αιώνα π.Χ. στη Θήρα. Ωστόσο, οι τοιχογραφίες αυτές βρίσκονται σε εκατομμύρια σπαράγματα καταπλακωμένα κάτω από σωρούς ερειπίων, και μόνο χάρη στο πάθος, το ασκημένο μάτι και την εμπειρία των αφοσιωμένων συντηρητών μας μετατρέπονται σε μεγάλες συνθέσεις που τις θαυμάζει η παγκόσμια φιλότεχνη κοινότητα. 

Πνευματικά εγγόνια του αείμνηστου Τάσου Μαργαριτώφ, οι συντηρητές του Ακρωτηρίου έχουν εξελιχθεί σε μοναδικούς καλλιτέχνες του είδους, που ανέδειξαν τα εργαστήρια του Ακρωτηρίου σε περιζήτητα φυτώρια για τη μεταπτυχιακή εκπαίδευση φοιτητών από διάφορα πανεπιστήμια της αλλοδαπής.

Εδώ και τέσσερα χρόνια η χορηγία του Υπουργείου Πολιτισμού διακόπηκε εντελώς με συνέπεια τον περιορισμό των εργασιών στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου. Για τρία χρόνια (2011-2013) τα εργαστήρια συντήρησης λειτούργησαν υποτυπωδώς με 2-3 συντηρητές μόνο, χάρη στις συνδρομές φίλων της ανασκαφής μέσω του σωματείου «Εταιρεία Στήριξης Σπουδών Προϊστορικής Θήρας». Έτσι αποφεύχθηκε ο κίνδυνος αφ’ ενός τα εργαστήρια και οι αποθήκες φύλαξης αυτής της μοναδικής πολιτισμικής κληρονομιάς να μείνουν στο έλεος των τρωκτικών και αφ’ ετέρου να χαθούν η εμπειρία και η γνώση που έχουν αποθησαυριστεί από τους συντηρητές μας. Η οικονομική αδυναμία του σωματείου αυτού να συνεχίσει τη χρηματοδότηση και το 2014 είχε ως συνέπεια το κλείσιμο των εργαστηρίων συντήρησης μέχρι τα τέλη σχεδόν του Σεπτεμβρίου, οπότε εξασφαλίστηκε ένα ποσό προκειμένου, ως το τέλος του έτους, να συναρμολογηθεί μια τοιχογραφική σύνθεση που ήταν έτοιμη από την προηγούμενη χρονιά.

Η ευαισθητοποιημένη κοινωνία της Σαντορίνης, όταν πληροφορήθηκε την κατάσταση, αντέδρασε αυθόρμητα και, οργανώνοντας ειδική εκδήλωση στον Πύργο υπό την αιγίδα του Δήμου Θήρας προκειμένου να ενισχύσει την Εταιρεία Στήριξης Σπουδών Προϊστορικής Θήρας, κατόρθωσε να συγκεντρώσει ένα αξιόλογο ποσό, εξασφαλίζοντας για 2-3 μήνες ακόμη τη λειτουργία των εργαστηρίων.

Τον Μάιο 2014 ο τότε Υπουργός Πολιτισμού Παν. Παναγιωτόπουλος προέβη στο κλείσιμο του ιατρείου που είχε οργανωθεί στον αρχαιολογικό χώρο για την αντιμετώπιση εκτάκτων περιστατικών και το μετέτρεψε σε… πωλητήριο απλώς αντικαθιστώντας την πινακίδα «Ιατρείο» με την ένδειξη «Πωλητήριο/Museum Shop». Ωστόσο, το ΤΑΠ δεν έχει παραγάγει τίποτα σχετικό με το Ακρωτήρι και το πωλητήριό του εκεί διαθέτει μερικά ασημένια σκουλαρίκια, εκμαγεία κυκλαδικών ειδωλίων και το κεφάλι Υγείας από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, πράγματα για τα οποία κανείς επισκέπτης του Ακρωτηρίου δεν ενδιαφέρεται.

Στο μεταξύ, η Εταιρεία Στήριξης Σπουδών Προϊστορικής Θήρας, προκειμένου να εξασφαλίσει πόρους για την απρόσκοπτη συνέχιση των εργασιών συντήρησης και με την ανιδιοτελή βοήθεια φίλων καλλιτεχνών, προέβη στην παραγωγή αναμνηστικών αντικειμένων εμπνευσμένων από την τέχνη του Ακρωτηρίου. Για τη διάθεση στον αρχαιολογικό χώρο των αντικειμένων αυτών, την ποιότητα των οποίων ο ανωτέρω Υπουργός είχε εκθειάσει τον Αύγουστο του 2013, ζητήθηκε η σχετική άδεια, η οποία βεβαίως δεν χορηγήθηκε με το επιχείρημα ότι το εν λόγω σωματείο είναι ιδιωτικό και ότι το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων (ΤΑΠ) έχει το αποκλειστικό δικαίωμα λειτουργίας πωλητηρίου στους αρχαιολογικούς χώρους και τα Μουσεία.

Μετά από αυτά η Εταιρεία Στήριξης Σπουδών Προϊστορικής Θήρας προχώρησε στην οργάνωση μικρού κινητού πωλητηρίου εκτός του αρχαιολογικού χώρου, σε μικρή έκταση 15 τετραγωνικών μέτρων που ευγενώς παραχώρησε γείτονας από τον αγρό του. Οι ενδείξεις από τη σύντομη (Σεπτέμβριο) λειτουργία του πωλητηρίου αυτού είναι ενθαρρυντικές και ευελπιστούμε ότι δεν θα χρειαστεί να ξανακλείσουν τα εργαστήρια συντήρησης. Έτσι, εμείς οι νεοέλληνες μπορούμε να συνεχίζουμε καυχώμενοι για την καταγωγή μας από ένδοξους προγόνους κ.λπ. κ.λπ.

Χ.Γ. Ντούμας

Ομότιμος Καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

Διευθυντής των Ανασκαφών Ακρωτηρίου Θήρας